Muzeum Archeologiczne

Muzeum Archeologiczne w Krakowie – najstarsza tego typu placówka w Polsce, powstała w 1850 roku.

Muzeum Archeologiczne w Krakowie – najstarsza tego typu placówka w Polsce, powstała w 1850 roku.

Historia i działalność

W pierwszej połowie XIX wieku, gdy Polska była pod zaborami, tworzyły się różne towarzystwa naukowe mające za zadanie utrzymywać przy życiu polskość. W Krakowie, należącym do zaboru austriackiego, władze zachowywały się dość liberalnie wobec Polaków i zezwoliły na utworzenie w 1816 roku Towarzystwa Naukowego Krakowskiego.

W 1848 powstał Oddział Sztuk i Archeologii, a w 1850 Komitet Archeologiczny do sprawy utworzenia w Krakowie Muzeum Starożytności (co stało się 18 lutego 1850 roku), którego członkami byli: Karol Kremer (dyrektor), Józef Muczkowski, Wincenty Pol, Teofil Żebrowski. Początkowo Muzeum miało swoją siedzibę w Bibliotece Jagiellońskiej przy ul. Św. Anny. 14 lat późnej zostało przeniesione na ulicę Sławkowską 17, a następnie (w 1967, po zakończeniu remontu gmachów poklasztornych i powięziennych św. Michała, przekazanych przez Radę Narodową m. Krakowa) do budynku przy ulicy Senackiej 3, gdzie znajduje się do dziś.

W roku 1891 Muzeum Archeologiczne zostało przyjęte jako placówka Akademii Umiejętności. W 1955 przeszło pod zarząd administracji państwowej. W momencie utworzenia Muzeum wystosowano do społeczeństwa apel z prośbą o przekazywanie znalezisk i obiektów archeologicznych, które mogłyby być eksponowane w nowej placówce. Dzięki szerokiemu odzewowi zbiory Muzeum znacznie się powiększyły m.in. o jeden z najcenniejszych eksponatów – posąg Światowida ze Zbrucza. Wkrótce Muzeum rozpoczęło także własne badania archeologiczne i w ten sposób wzbogaciło się o kolejne eksponaty.

Już w 1857 zorganizowano pierwszą wystawę, która odbyła się w Pałacu Lubomirskich przy ul. św. Jana 17. Pokazano na niej materiały z badań cmentarzysk ludności kultury łużyckiej z okolic Krakowa, wyroby brązowe, monety rzymskie itp i którą zwiedziła rekordowa liczba (jak na owe czasy) 16 tysięcy osób. W 1872 otwarto drugą Wystawę Starożytności w salach pałacu biskupiego w Krakowie. Utworzono na jej potrzeby specjalny katalog, zaś w trakcie wystawy prowadzone odczyty popularnonaukowe. W roku 1893 zbiory historyczne przekazano do Muzeum Narodowego.

W działalności archeologicznej zasłużył się Gotfryd Ossowski, biorący udział w wykopaliskach na osadzie ludności kultury trypolskiej w Bilczu Złotym na Podolu oraz późniejszych w Ryżanówce na Ukrainie; a także Władysław Kluger, który ofiarował Muzeum kolekcję zabytków staroperuwiańskich, a w tym sarkofagi egipskie z badań Tadeusza Smoleńskiego w El-Gamhud z 1906 roku. Osoby, które zaznaczyły się w historii muzeum to Józef Żurowski i Tadeusz Reyman. Do najważniejszych odkryć należą znaleziska z Giebułtowa, Książnic Wielkich, Prokocimia, czy Złotej Sandomierskiej i niemniej interesujące odkrycia rzemiosła garncarskiego z okresu rzymskiego w Igołomi i Tropiszowie na wschód od Krakowa. W roku 1894 dyrektorem Muzeum został Włodzimierz Demetrykiewicz, który kontynuował m.in. prace wykopaliskowe w Bilczu Złotym i prowadził badania w Galicji. Nie można zapomnieć o odkryciu z 1955 roku starożytnego hutnictwa żelaza w Górach Świętokrzyskich.

Główny obszar działania Muzeum to Małopolska (w ostatnich latach prowadzona była akcja badań ratowniczych w Górce Narodowej), jednak uczestniczyło ono też w badaniach kurhanu scytyjskiego w Ryżanówce na Ukrainie (odkopano grób wodza scytyjskiego z początków III wieku p.n.e), otwarto wystawę pt. Tutanchamon ukraińskich stepów. Brało również udział w badaniach wykopaliskowych w Delcie Nilu, w miejscowości Benha w Egipcie (starożytne Tell-Atrib) i w starożytnej Marei, położonej w pobliżu Aleksandrii.

Nowohucki Oddział Muzeum Archeologicznego najpierw kierowany był przez Stanisława Boratyńskiego, potem (od 1981) przez Jacka Rydzewskiego, a od roku 1995 do dzisiaj przez Małgorzatę Kaczanowską.

Muzeum wydaje dwa pisma: "Materiały Archeologiczne" i "Materiały Archeologiczne Nowej Huty".

W roku 2000 Muzeum Archeologiczne w Krakowie obchodziło 150 rocznicę powstania.

Budynek

Na zachodnim obrzeżu średniowiecznego miasta gdzie od IX do XIII wieku przebiegały drewniano-ziemne umocnienia podgrodzia Okół, a od XIV wieku w mur obronny miasta. Pozostałości umocnień zachowały się w podziemiach Muzeum i w północno-wschodniej części ogrodu. W północno-zachodnim narożniku zabudowań i pod murem ogrodzenia od strony ul. Poselskiej widoczne są do dziś relikty baszty Legackiej (baszty Murarzy).

Na terenie Muzeum znajdowały się kolejno: dwór Gniewosza z Dalewic, siedziba rodu Tęczyńskich zwana Malowanym Dworem oraz XIV-wieczna łaźnia miejska, a od XV do końca XVIII w. kościół św. Michała z klasztorem karmelitów bosych. Po usunięciu zakonników urządzono w budynkach klasztornych więzienie, a później w miejsce kościoła urządzono salę sądową. Po roku 1874 połączono budynki więzienne z gmachem sądu i wykonano kaplicę w północno-zachodniej części zabudowań (od strony ul. Poselskiej). Od strony ul. Senackiej wzniesiono dzisiejszą bramę wjazdową i budynek dla potrzeb gospodarczych więzienia (kuchnia, pralnia, magazyn). Pomieszczenia więzienne przystosowano na pracownie, bibliotekę, magazyny i sale wystawowe.

Wystawy

Stałe ekspozycje:

• Bogowie starożytnego Egiptu część zbioru stanowią cztery sarkofagi z wykopalisk w el-Gamhud prowadzonych w latach 1907-1908 przez Tadeusza Smoleńskiego.

Zbiory zabytków egipskich pochodzą m.in. z wykopalisk w el-Gamhud przeprowadzonych przez Tadeusza Smoleńskiego. Zabytki pochodzące z Nubii i Tura pozyskała Akademia Umiejętności. Kolekcję wzbogacono także o znaleziska pochodzące z wykopalisk H. Junkera w Gizie (1913) oraz zabytki z muzeum żołnierzy Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich walczących podczas II wojny światowej w Egipcie.

Galeria sztuki egipskiej mieści się na pierwszym piętrze budynku muzeum. Pierwsza sala tzw. niebieska mieści cztery drewniane sarkofagi. Pośrodku stoi gablota z maskami kartonażowymi, uszebti, alabastrowym torsem męskim z okresu ptolemejskiego i głowami władców odzianych w chustę nemes. Wśród widocznych zabytków stoi posążek siedzącego mężczyzny z V dynastii o wysokości 8,5 cm. Przy ścianie, na prawo od wejścia do sali, w kolejnej gablocie spoczywają figurki siedzących ibisów, symboli boga Tota. Poniżej znajdziemy mumie zbożowe w drewnianych "sokolich" sarkofagach a także starannie zawinięte mumie kota i sokoła z okresu ptolemejsko-rzymskiego. Przy kolejnej ścianie znajdują się rozmaite figurki i naczynia a także... Do kolejnej sali prowadzi korytarz, w którym umieszczono gabloty: numizmatyczną i mieszczącą ostrakony greckie. W następnym pomieszczeniu wyeksponowano figurki Ozyrysa, fragmenty całunów, stele z II i III wieku, figurki uszebti z XXVI dynastii, biżuterię, m.in. plakietki z kartuszem Szabaki i przede wszystkim sarkofagi i mumie. Największa drewniana trumna należała do Aset-iri-khet-es i wraz z drugą, nieco mniejszą, odkryte zostały w el-Gamhud. W tej samej sali umieszczono także maski, kartonaże oraz fragmenty koptyjskich tkanin.

W gablotach zastosowano oświetlenie światłowodowe, gwarantujące bezpieczeństwo zabytków i niepodnoszące temperatury wewnątrz. Lekkie światło oraz gwiazdy stylizowane na egipskie tworzą ciekawy nastrój przypominający egipski grobowiec.

• Garncarstwo prahistoryczne – historia garncarstwa na ziemiach polskich od czasów pojawienia się pierwszych naczyń glinianych w VI tysiącleciu p.n.e. do XII wieku n.e.
• Ogród ceramiki autorami dzieł wystawianych na wolnym powietrzu są artyści wrocławscy.
• Pradzieje i wczesne średniowiecze Małopolski – trzy częściowa wystawa (o środowisku przyrodniczym i zdobywanie pożywienia; sposoby zapewnienia bezpiecznego schronienia, zagadnienia związane z dniem codziennym dawnych Małopolan).
• Wozy z Bronocic, wystawa prezentuje wazę z Bronocic.

Oprócz wystaw stałych, w Muzeum prezentowane są także wystawy czasowe.

• Dzieje najstarsze i stare gmachu Muzeum Archeologicznego w Krakowie - historia budynku Muzeum.

Status prawny Muzeum

Muzeum działa w oparciu o ustawę o muzeach, ustawę o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, ustawę o finansach publicznych, ustawę o ochronie zabytków oraz statut Muzeum Archeologicznego w Krakowie nadany Uchwałą nr 438/08 Zarządu Województwa Małopolskiego z dnia 29 maja 2008 roku. Zgodnie ze statutem Muzeum jest samorządową instytucją kultury wyodrębnioną pod względem prawnym i ekonomiczno-finansowym, której organizatorem jest Województwo Małopolskie.

Nadzór nad Muzeum w sposób ogólny sprawuje Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a w sposób bezpośredni bezpośredni Zarząd Województwa Małopolskiego. Przy Muzeum działa jedenastoosobowa Rada Muzeum, której członków powołuje i odwołuje Zarząd Województwa Małopolskiego. Wewnętrznie zasady pracy Muzeum są określone w Regulaminie Organizacyjnym.