Zamek książąt mazowieckich

Zamek w Ciechanowie – zamek zbudowany w XIV wieku przez księcia mazowieckiego Siemowita III na bagnistym terenie, w Ciechanowie. Jego mury o wysokości 10 m są zbudowane na planie prostokąta. W narożnikach znajdują się dwie okrągłe baszty.

Zamek w Ciechanowie – zamek zbudowany w XIV wieku przez księcia mazowieckiego Siemowita III na bagnistym terenie, w Ciechanowie. Jego mury o wysokości 10 m są zbudowane na planie prostokąta. W narożnikach znajdują się dwie okrągłe baszty.

Historia

Zamek ciechanowski został wzniesiony w latach osiemdziesiątych XIV wieku. Najstarsze wzmianki o warowni pochodzą z roku 1429, kiedy to jego architekt – mistrz Niklos przedstawił księciu Januszowi I rachunki budowlane dotyczące prac przy wznoszeniu twierdzy. Niespełna pół wieku później książęca rezydencja uległa poważnym uszkodzeniom, będącym wynikiem pożaru, który w roku 1467 strawił stare miasto. Obiekt szybko odbudowano i podczas prac renowacyjnych znacznie unowocześniono. Nowe wnętrza budziły zachwyt, a przepych i zgromadzone w nich kosztowności świadczyły o zamożności jego bogatych mieszkańców. W zamku znajdowała się kaplica książęca pw. św. Stanisława.

Po śmierci ostatniego księcia mazowieckiego, Janusza III, został ofiarowany w posagu królowej Bonie, żonie Zygmunta Starego. W XVI wieku zamek zostaje przebudowany na renesansową rezydencję królowej Bony, wtedy właśnie przeżywa czasy swojej świetności. Największych zniszczeń zamek doznał w okresie potopu szwedzkiego.

Architektura

Założenie obronne zbudowane zostało na bagnach, na prawym brzegu rzeki Łydyni. Aby zamek zachował stabilność na tak niepewnym gruncie, w bagnistym podłożu zatopiono masę żwiru i cegieł oraz setki dębowych pni i dopiero wówczas rozpoczęto budowę. Masywna, ceglana twierdza ma kształt regularnego czworoboku (48 na 57 metrów) z dwiema potężnymi basztami (zachodnia, zwana arsenałem i wschodnia, zwana więzienną) od strony rzeki.

Usytuowane w południowych narożach zamku wieże osłaniały podejście do bramy. Pierwotnie miały one tę samą wysokość, co mury obwodowe. Dostęp do nich prowadził prosto z chodników straży, znajdujących się po wewnętrznej stronie murów obronnych. W północnej części dziedzińca stał tzw. pałac książęcy. Był to budynek o dwu kondygnacjach, z czterema pomieszczeniami na każdym poziomie. Jego przyziemia zajmowały kuchnia i spiżarnia, natomiast na piętrze mieściły się sale reprezentacyjne.

Po pożarze, w trakcie odbudowy podwyższono mury i wieże oraz dobudowano piętro pałacu, na którym umieszczono sypialnie i kaplicę św. Stanisława. Funkcje gospodarcze przejęły wtedy drewniane budynki, rozlokowane wzdłuż wschodniej i południowej kurtyny murów. Aby uchronić zamek przed podmyciem przez podnoszące się wody gruntowe, o 1,5 metra podwyższono poziom dziedzińca (podobno w tym celu trzeba było nawieźć ponad 2000 wozów z gliną). Najpoważniejszych przeobrażeń budowla doświadczyła w wieku XVI. Zlikwidowano wówczas starą bramę od południa, przebito zaś nową – w południowej części kurtyny zachodniej. Wjazd na dziedziniec poprzedzało przedbramie w formie niewielkiego ryzalitu. Znajdował się tam mechanizm do opuszczania zwodzonego mostu, a na jego piętrze usytuowany był pokoik dla odźwiernego. Po raz kolejny nadbudowano wieże i przystosowano je do broni palnej. W południowej części dziedzińca dostawiono ciąg murowanych budynków; podwyższono też górną kondygnację pałacu, który uzyskał renesansowy wystrój.

Społeczność

Od 2004 roku obok zamku w Ciechanowie istnieje Chorągiew Rycerstwa Ziemi Ciechanowskiej, grupa rekonstruująca stan rycerski wczesnego XV wieku.

Kontrowersje

Istnieją dwa sprzeczne projekty:

1. rekonstrukcji – odbudowy części mieszkalnej – tzw. domu wielkiego zamku w Ciechanowie oraz
2. projekt "rewitalizacji" – wykorzystania zabytku jako tła dla budowy współczesnej żelbetowo-przeszklonej konstrukcji architektonicznej.

1. projekt rekonstrukcji zamku, oparty na tradycji mazowieckiego budownictwa gotyckiego, nawiązujący do widoku zamku z XVI w. opracowany przez zespół konserwatorów i architektów z Politechniki Warszawskiej pod kierunkiem dr Marii Ludwiki Lewickiej na podstawie istniejącej historycznej inwentaryzacji zamku z XVI w.

2. "rewitalizacja" zamku – projekt modernistyczny wpasowujący w zabytkowe mury zamku nowoczesną konstrukcję żelbetową, przeszkloną o funkcji pawilonu wystawowego w miejscu domu wielkiego"śmiało wkomponowujący w zabytkowe historyczne mury współczesną przeszkloną część muzealno – edukacyjną.", opracowany w pracowni architektonicznej dra Marka Kleczkowskiego, budzącą kontrowersje ingerencją nowoczesną budowlą w zabytkową substancję zamku, prowadzący do unicestwienia zamku jako zabytku średniowiecznego, lecz popierany przez obecnego zarządcę zabytku oraz władze lokalne, przypominający inne nietrafne decyzje "rewitalizacji" obiektów zabytkowych w XX w.: m.in. podobną ingerencję żelbetowo-przeszklonej konstrukcji w substancję zabytkową zastosowaną na zamku w Limerick w Irlandii, kontrowersyjne wstawki nowoczesnej architektury w zabytkowym zespole starówki Lubeki czy budowa szkoły w (w latach 30. XX w.) i dobudowa nowoczesnej sali gimnastycznej (1998) na terenie dziedzińca zamkowego w Szydłowie lub rozebranie w latach 50. starówki w Malborku i budowę na jej miejscu nowoczesnego osiedla mieszkaniowego.