Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty

Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty – zabytkowy kościół rzymskokatolicki sióstr prezentek znajdujący się przy ulicy św. Jana 7 w Krakowie. Jest sanktuarium Matki Bożej od Wykupu Niewolników, Matki Bożej Wolności, Matki Bożej Świętojańskiej.

Według tradycji kościół ten ufundował Piotr Włast w pierwszej połowie XII wieku. Wzmiankowany w księgach miejskich jest po raz pierwszy w 1308 początkowo jako filialny należący do archiprezbiterów z kościoła Mariackiego. W 1325 został kościołem parafialnym. Gruntownie przebudowany w połowie XVII wieku. Ponownie konsekrowany w 1659.

W 1715 podarowany został przez biskupa Kazimierza Łubieńskiego zgromadzeniu sióstr prezentek.
Zgromadzenie to założone przez Zofię z Maciejowskich Czeską w 1627 za cel stawiało sobie wychowanie i nauczanie dziewcząt z ubogich rodzin. Pierwotnie szkołę swoją siostry prowadziły przy ulicy Szpitalnej. Po przeprowadzce do kościoła św. Jana w latach 1715-1723 architekt Kacper Bażanka dokonał jego kolejnej przebudowy.

Na fasadzie kościoła widnieje obraz Matki Boskiej Łaskawej pochodzący z XIX wieku. W ołtarzu głównym pochodzącym z 1730 znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem według tradycji przywieziony z Hiszpanii przez księcia Stanisława Radziwiłła około 1577. Po bokach znajdują się posągi św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty patronów kościoła. Po obu stronach ołtarza zawieszone są wota: polska karabela, turecka szabla z XVII wieku oraz dwie pary żelaznych kajdan z łańcuchami z XVIII wieku. Pozostawił je tutaj wybawiony z ciężkiej niewoli więzień. Od tego momentu obraz słynący cudami zaczęto nazywać Matką Boską od wykupu niewolników lub Matką Wolności. W 1965 arcybiskup Karol Wojtyła koronował Matkę Boską z obrazu koronami papieskimi.

Ołtarze boczne są z okresu późnego baroku, wykonano je przed 1748 r. Polichromię sklepienia wykonał w 1959 r. Edward Mytnik, zastąpiła ona wcześniejszą z lat 20. XX wieku, którą zaprojektował i wykonał Zygmunt Milli. W pomieszczeniach niegdysiejszej zakrystii kościelnej urządzono w 1998 r. według projektu Czesława Dźwigaja kaplicę, w której złożono szczątki założycielki zgromadzenia prezentek Sługi Bożej Matki Zofii Czeskiej.

Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty – zabytkowy kościół rzymskokatolicki sióstr prezentek znajdujący się przy ulicy św. Jana 7 w Krakowie. Jest sanktuarium Matki Bożej od Wykupu Niewolników, Matki Bożej Wolności, Matki Bożej Świętojańskiej.

Według tradycji kościół ten ufundował Piotr Włast w pierwszej połowie XII wieku. Wzmiankowany w księgach miejskich jest po raz pierwszy w 1308 początkowo jako filialny należący do archiprezbiterów z kościoła Mariackiego. W 1325 został kościołem parafialnym. Gruntownie przebudowany w połowie XVII wieku. Ponownie konsekrowany w 1659.

W 1715 podarowany został przez biskupa Kazimierza Łubieńskiego zgromadzeniu sióstr prezentek.
Zgromadzenie to założone przez Zofię z Maciejowskich Czeską w 1627 za cel stawiało sobie wychowanie i nauczanie dziewcząt z ubogich rodzin. Pierwotnie szkołę swoją siostry prowadziły przy ulicy Szpitalnej. Po przeprowadzce do kościoła św. Jana w latach 1715-1723 architekt Kacper Bażanka dokonał jego kolejnej przebudowy.

Na fasadzie kościoła widnieje obraz Matki Boskiej Łaskawej pochodzący z XIX wieku. W ołtarzu głównym pochodzącym z 1730 znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem według tradycji przywieziony z Hiszpanii przez księcia Stanisława Radziwiłła około 1577. Po bokach znajdują się posągi św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty patronów kościoła. Po obu stronach ołtarza zawieszone są wota: polska karabela, turecka szabla z XVII wieku oraz dwie pary żelaznych kajdan z łańcuchami z XVIII wieku. Pozostawił je tutaj wybawiony z ciężkiej niewoli więzień. Od tego momentu obraz słynący cudami zaczęto nazywać Matką Boską od wykupu niewolników lub Matką Wolności. W 1965 arcybiskup Karol Wojtyła koronował Matkę Boską z obrazu koronami papieskimi.

Ołtarze boczne są z okresu późnego baroku, wykonano je przed 1748 r. Polichromię sklepienia wykonał w 1959 r. Edward Mytnik, zastąpiła ona wcześniejszą z lat 20. XX wieku, którą zaprojektował i wykonał Zygmunt Milli. W pomieszczeniach niegdysiejszej zakrystii kościelnej urządzono w 1998 r. według projektu Czesława Dźwigaja kaplicę, w której złożono szczątki założycielki zgromadzenia prezentek Sługi Bożej Matki Zofii Czeskiej.

Organy

W świetle danych archiwalnych instrument zbudowany został pod koniec XVII lub na początku XVIII wieku. Wiadomo bowiem, że Zgromadzenie SS. Prezentek przejęło pieczę nad kościołem w 1715 roku. Jak podaje księga inwentarzowa, wówczas już „na chórze drewnianym znajdował się pozytyw”. Z tego okresu zachowała się zapewne szafa organowa, natomiast analiza piszczałek dowodzi znacznych różnic w czasie ich powstania.

W Księdze Kościoła i Zgromadzenia znaleźć można następujące informacje na temat omawianego instrumentu: „organy restaurowane były w 1862 kosztem 1000 zł. Pryncypał 8’, Octawa 4’, Superoctawa 2’ są z cyny, a reszta piszczałek z drzewa Klawisze o 4 oktawach z kości słoniowej, miech z rezerwuarem dwa razy skórą obciągnięty Wartość drzewa: 80 zł, wartość kruszcu: 770 zł”. W świetle przytoczonych zapisów można założyć, iż renowacja pozytywu objęła wymianę: piszczałek, klawiatury (być może także traktury) oraz miechów.

Analizując zespół brzmieniowy można zauważyć, że wiele piszczałek (zwłaszcza w głosie Super octawa 2’) wykonano z blachy cynkowej, co świadczy o jeszcze późniejszym ich pochodzeniu, bowiem przytoczona powyżej notatka z roku 1862 wyraźnie wspomina, że głosy metalowe sporządzono z cyny. Zachowała się nawet wartość kruszcu (770 zł), co w stosunku do wartości drewna (80 zł) stanowi sumę bardzo wysoką. Z dzisiejszej perspektywy zastanawia kwestia wymiany autentycznych piszczałek na tańsze, cynkowe. Wszak piszczałki ze stopu cynowego są o wiele trwalsze, w związku z czym mogłyby bez przeszkód funkcjonować w instrumencie do chwili obecnej. Być może tego typu wymiana była przejawem nieuczciwości organmistrza, który zyskał cenną cynę, zastępując ją tańszym cynkiem.

Pozytyw odnawiany był w latach: 1927, 1946 (strojenie) i 1960. Przypuszczalnie piszczałki z blachy cynkowej są pozostałością remontu mającego miejsce w 1927 roku.

Prospekt instrumentu ma charakter barokowy. Wieńczą go trzy okazałe rzeźby, z których środkowa przedstawia postać królewską (króla Dawida?), natomiast boczne wyobrażają muzykujących aniołów, z których jeden trzyma skrzypce (po lewej stronie), a drugi wiolonczelę (po prawej stronie). Proporcje rzeźb są nader duże w porównaniu z wielkością szafy organowej. Figura centralna ma bowiem 1 m wysokości, natomiast boczne – 80 cm. W prospekcie znajduje się 31 cynowych piszczałek, należących do głosu Octawa 4’.

Wymiary szafy organowej: 1,40 m x 1,70 m; wymiary prospektu: 1,70 m x 1,70 m.

Wymiary klawiatury:

Szerokość oktawy - 18,5 cm; Szerokość klawiszy diatonicznych - 2,2 cm; Długość klawiszy diatonicznych - 14,4 cm; Długość klawiszy chromatycznych - 10,00 cm; Wysokość pomiędzy klawiszami diatonicznymi a chromatycznymi - 1,00 cm.

Dyspozycja:

Manuał - Pryncypał , Fl. Major , Fl. Portunal , Sup. Okt. , Fl. Portunal , Oktawa .

Charakterystyka poszczególnych głosów:

Pryncypał 8’ - głos otwarty, pierwsza oktawa drewniana, następne metalowe; Flet major 8’, Flet portunal 8’ - głosy kryte, w całości drewniane; Super octawa 2’ - głos otwarty, w całości metalowy; Flet portunal 4’ - głos w całości drewniany; Octawa 4’ - głos w całości cynowy, częściowo w prospekcie.

Skala manuału: C-c3

Ilość głosów: 6. Ilość klawiatur: 1. Traktura gry: mechaniczna. Traktura rejestrów: mechaniczna.