Kanał Raduni

Kanał Raduni – zabytkowy (wpis do rejestru zabytków nr 986 z 18 maja 1981), sztuczny przekop Raduni o długości 13,5 km. Ma on początek w Starej Raduni, w Pruszczu Gdańskim, a uchodzi do Motławy. Płynie przez Gdańsk i Pruszcz Gdański.

Kanał Raduni – zabytkowy (wpis do rejestru zabytków nr 986 z 18 maja 1981), sztuczny przekop Raduni o długości 13,5 km. Ma on początek w Starej Raduni, w Pruszczu Gdańskim, a uchodzi do Motławy. Płynie przez Gdańsk i Pruszcz Gdański.

Historia

Został on wytyczony w 1338 r., a wybudowany w latach 1348-1356 r. przez Krzyżaków, po uprzednim (w 1347r.) zbudowaniu przed Pruszczem śluzy regulującej dopływ wody z Raduni. Pomysł realizacji tej budowli przypisuje się zwykle komturowi gdańskiemu i późniejszemu wielkiemu mistrzowi zakonu krzyżackiego Winrichowi von Kniprode. W istocie decyzja o budowie kanału zapadła w latach 1333-1334, a rzeczywistym inicjatorem budowy był inny komtur gdański - Jordan von Vehren. Kanał miał służyć przede wszystkim do zaopatrzenia położonych na bagiennym terenie Gdańska i tamtejszego zamku krzyżackiego w świeżą wodę pitną, a także jako napęd dla Wielkiego Młyna. Wody płynące kanałem napełniały również miejskie fosy.

Nad kanałem powstawały młyny (już z 1367r. pochodzi wzmianka o "starym młynie"), kuźnie i tartaki - Krzyżacy zbudowali w Pruszczu młyn wodny, unowocześniony w 1619 przez Jakuba van den Blocke i Jana Strakowskiego.

Niegdyś nad kanałem Raduni w okolicach dzisiejszego Targu Rakowego znajdował się obiekt hydrotechniczny zwany kunsztem wodnym (niem. Wasserkunst). Powstał w I połowie XVI wieku. Był on stacją pomp, które nadawały ciśnienie wodzie pitnej sprowadzanej do Gdańska z ówczesnej wsi Krzyżowniki. Działał do lat 70. XIX wieku, a obecnie istnieje plan jego odbudowy.

9 lipca 2001 roku po gwałtownych opadach deszczu (127,7 mm w ciągu 8 godzin; norma miesięczna dla lipca wynosiła 68 mm/m²) nastąpiło przekroczenie przepustowości Kanału Raduni (wystąpił przepływ 125 m³/s przy przepustowości 25 m³/s), co spowodowało przelanie wałów na wysokości ulic Serbskiej, Gościnnej, Niegowskiej oraz w rejonie posesji przy Trakcie Świętego Wojciecha nr 417 i 450, a w konsekwencji powódź na osiedlach Orunia, Lipce i Św. Wojciech oraz liczne zniszczenia tej części Gdańska.

Przebieg

Kanał bierze swój początek w wodach rzeki Raduni na południowym zachodzie Pruszcza Gdańskiego, niedaleko wsi Juszkowo. Następnie biegnie południkowo, uregulowanym korytem przez Pruszcz.

Na północnym krańcu Pruszcza kanał traci swój uregulowany bieg i płynie krętym korytem aż do gdańskiego osiedla Święty Wojciech, przyjmując po drodze wody Potoku Rotmanka. Na tym odcinku przez 3 km biegnie równolegle do rzeki Raduni w odległości 35-180 m. W Świętym Wojciechu u podnóża Wzgórza Świętego Wojciecha odzyskuje swój regularny bieg i w miarę prostym korytem płynie przez Lipce i Orunię, gdzie do kanału uchodzi Potok Oruński.

Na Zaroślaku Kanał Raduni łączy się przez przepust z Opływem Motławy.
Paręset metrów dalej kanał po raz pierwszy wpada w przepust przechodząc pod linią kolejową nr 9. Po około 300 metrach kanał wraca na powierzchnię w centrum Gdańska, w okolicach Targu Siennego.

Po następnych 300 metrach kanał wpada po raz drugi w przepust pod Nowym Ratuszem i ulicą Wały Jagiellońskie, wychodząc na powierzchnię po 150 metrach.
Dalej kanał przepływa przez historyczne centrum Gdańska. Tworzy małą wyspę na której znajduje się Wielki Młyn i Mały Młyn. Następnie zakręca i po paruset metrach znajduje ujście w Motławie, na wysokości północnego krańca Ołowianki.

Jednostki terytorialne

Kanał przechodzi kolejno przez miejscowości, osiedla lub rejony historyczne:

• Pruszcz Gdański
• Święty Wojciech, Ostróżek
• Lipce
• Orunia, Ptaszniki, Oruńskie Przedmieście, Stare Szkoty
• Zaroślak
• Główne Miasto
• Stare Miasto, Osiek, Zamczysko

Obiekty

• 27 mostów kołowych
• 26 kładek pieszych
• 4 jazy (Pruszcz Gd, Św. Wojciech, Zaroślak, Stare Miasto)
• 2 wodospady (Wyspa Wielkiego Młyna)
• Elektrownia Wodna Pruszcz I

Wał

Od północnego krańca Pruszcza do Zaroślaka nad Kanałem Raduni zbudowany został szeroki wał, na którym zasadzono aleję kasztanowców. Jest on wykorzystywany jako ścieżka rowerowa, jednak bez nawierzchni typowej dla ścieżek tego rodzaju.
Od św. Wojciecha do Starych Szkotów wał nabiera szerokości i znajduje się na nim wiele budynków mieszkalnych w bezpośrednim sąsiedztwie kanału.

Modernizacja

W roku 2011 rozpoczęła się zaplanowana na lata 2011-2014 przebudowa kanału Raduni, na którą złoży się budowa zabezpieczeń brzegowych, wzmocnienie i uszczelnienie wału przeciwpowodziowego, odtworzenie kilkunastu kładek dla pieszych wraz z przyczółkami utrudniającymi swobodny przepływ wody oraz m.in. usunięcie przebiegających przez niego sieci wodociągowych, kanalizacyjnych i innych.