Filtry Lindleya

Zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya, Stacja Filtrów i Wodociągów – warszawskie filtry wody wybudowane w latach 1883-1886, zlokalizowane między ulicami Koszykową, Krzywickiego, Filtrową i Raszyńską. Ulica Williama Lindleya w Warszawie prowadzi wprost do wejścia na teren Filtrów Warszawskich, mieszczących się przy ul. Koszykowej 81.

Warszawskie filtry należą do systemu wodociągów warszawskich zaprojektowanych i zbudowanych przez brytyjskiego inżyniera Williama Lindleya.

Kolejne obiekty stacji wpisywano do rejestru zabytków w latach 1973 i 2008, a od 2012 r. cały kompleks, łącznie z budynkami wybudowanymi dwa lata wcześniej, został uznany za pomnik historii.

Zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya, Stacja Filtrów i Wodociągów – warszawskie filtry wody wybudowane w latach 1883-1886, zlokalizowane między ulicami Koszykową, Krzywickiego, Filtrową i Raszyńską. Ulica Williama Lindleya w Warszawie prowadzi wprost do wejścia na teren Filtrów Warszawskich, mieszczących się przy ul. Koszykowej 81.

Warszawskie filtry należą do systemu wodociągów warszawskich zaprojektowanych i zbudowanych przez brytyjskiego inżyniera Williama Lindleya.

Kolejne obiekty stacji wpisywano do rejestru zabytków w latach 1973 i 2008, a od 2012 r. cały kompleks, łącznie z budynkami wybudowanymi dwa lata wcześniej, został uznany za pomnik historii.

Budowa

Budowę zlecił Sokrates Starynkiewicz (1820-1902), generał rosyjski, prezydent Warszawy (1875-1892) już w pierwszym roku swoich rządów. W 1881 r. Starynkiewicz zatwierdził projekt w Petersburgu i od tego roku do 1886 budowano pierwszą sieć wodociągów i kanalizacji w Warszawie.

Projekt Williama Lindleya zakładał budowę Stacji Pomp Rzecznych na lewym brzegu Wisły oraz Stacji Filtrów z urządzeniami uzdatniającymi wodę do picia. Projekt realizował i rozbudowywał jego syn, William Heerlein Lindley.

Podczas budowy wykorzystano najnowocześniejsze ówczesne rozwiązania techniczne. Duży nacisk położono na dopracowanie szczegółów. Przy budowie wszystkich, nawet najmniejszych, obiektów użyto materiałów najwyższej jakości, które poddawano kilkustopniowej kontroli. Podstawowym materiałem budowlanym była specjalnie wypalana, odporna na wilgoć cegła licówka i cegła glazurowana białą polewą. Na wielką skalę stosowano bloki granitowe i z piaskowca.

Pierwsza oczyszczona woda popłynęła do mieszkańców Warszawy 3 lipca 1886 r. z filtrów posiadających jedną grupę filtrów powolnych, jeden zbiornik wody czystej, jedną halę pomp i wieżę ciśnień.

System wodociągów

W czasach Lindleya sieć wodociągowa Warszawy dzieliła się na:

• Górne Miasto – zasilane w wodę z wykorzystaniem wieży ciśnień znajdującej się na terenie stacji filtrów.
• Dolne Miasto, czyli Powiśle i Praga – zasilane w wodę wypływającą bezpośrednio z filtrów powolnych.

Na system wodociągów warszawskich składały się Stacja Filtrów – filtry Lindleya – oraz Stacja Pomp Rzecznych Zakładu Wodociągu Centralnego, gdzie z Wisły czerpano wodę i przewodami przesyłowymi kierowano na Stacje Filtrów (Zakład Wodociągu Centralnego).

Urządzenia Stacji Filtrów zostały przykryte ziemią. Pod nasypami znajdują się obecnie cztery osadniki wody surowej, sześć grup filtrów powolnych oraz dziewięć zbiorników wody czystej. W miejscu siódmej grupy filtrów powolnych został wybudowany Zakład Ozonowania oraz filtry węglowe.

Rozbudowa i modernizacja systemu filtrów

W początkowym okresie woda ze Stacji Pomp Rzecznych była kierowana do filtrów powolnych, których niektóre komory pełniły funkcję krytych osadników. Przefiltrowana woda była kierowana do zbiorników wody czystej, a następnie do hal pomp, skąd była tłoczona do wieży ciśnień, gdzie rozpoczynała się sieć wodociągowa Górnego Miasta.

W kilka lat po uruchomieniu filtrów konieczne było dodanie krytych osadników przed skierowaniem wody do filtrów powolnych, gdyż przeprowadzone badania wykazały złą jakość wody. W tym celu po 1890 r. powiększono teren stacji i rozpoczęto budowę osadników.

Zwiększające się zapotrzebowanie na wodę doprowadziło do wybudowania w latach 1930-1933 Zakładu Filtrów Pospiesznych, który uzdatnia wodę z czterech ujęć poddennych PU1, PU2, PU3 i PU4. Po jego uruchomieniu woda ze Stacji Pomp Rzecznych była tłoczona do zbiorników wyrównawczych (dawnych krytych osadników) i dalej do filtrów pośpiesznych, a z nich do filtrów powolnych.

W 1931 wprowadzono chlorowanie wody opuszczającej filtry powolne.

W latach 2008–2010 wybudowano stację ozonowania pośredniego i filtrowania na węglu aktywnym. Znajdują się w niej 3 generatory ozonu i 18 komór filtrów węglowych. Architektonicznie nawiązuje ona starszych obiektów stacji – materiał budowlany (cegła klinkierowa, piaskowiec) i stylizacja ornamentów do dziewiętnastowiecznych budowli stacji, a płaskorzeźby do reliefów w stylu art deco z międzywojennej stacji filtrów pospiesznych. Stacja w wyniku konkursu otrzymała nazwę „Socrates”.

Zakład Wodociągu Centralnego

Zakład Wodociągu Centralnego to najstarszy z trzech warszawskich wodociągów. Dostarcza mieszkańcom Warszawy wodę od 3 lipca 1886 r. Jako jedyny posiada dwa ciągi technologiczne:

• Pierwszy ciąg technologiczny – zaprojektowany przez Williama Lindleya i jego syna Williama Heerleina Lindleya, wzbogacony w 1933 roku o Zakład Filtrów Pospiesznych uzdatnia obecnie wodę infiltracyjną czerpaną spod dna Wisły przez 4 ujęcia brzegowe i Ujęcie Zasadnicze Wodociągu Praskiego „Grubą Kaśkę”. W procesie uzdatniania woda filtrowana jest przez filtry pospieszne i filtry powolne, dezynfekowana dwutlenkiem chloru. Filtry powolne w ramach realizowanego w MPWiK Programu Poprawy Jakości Wody wyposażone zostały w ostatnich latach w węgiel aktywny.
• Drugi ciąg technologiczny – uruchomiony w 1972 r. oczyszcza wodę pobraną z Osadnika Czerniakowskiego wykorzystując proces wstępnego utleniania, koagulacji z użyciem siarczanu glinowego, filtracji pospiesznej i dezynfekcji dwutlenkiem chloru. Odczyn wody korygowany jest wodą wapienną. Zakład Wodociągu Centralnego posiada laboratorium, które bada wodę we wszystkich etapach uzdatniania oraz w sieci przewodów rozprowadzających ją do odbiorców. Oprócz kontroli jakości wody wykonywanej przez laboratorium wybrane parametry są monitorowane przez urządzenia pomiarowe w systemie on-line.

Dni otwarte Stacji Filtrów

W lipcu oraz sierpniu każdego roku Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w m.st. Warszawie S.A. organizuje cyklicznie Dni Otwarte Filtrów Warszawskich. Zwiedzanie z przewodnikiem jest płatne.

Zieleń miejska

Teren stacji filtrów ma charakter zabudowy przemysłowej i urządzeń komunalnych, jednak w dużej mierze pokryty jest zielenią miejską. Pełni on funkcję klina nawietrzającego centrum miasta. Na jego terenie znajduje się aleja platanowa leżąca na linii Drogi Królewskiej (fragmentu osi stanisławowskiej).

Zabytek

Filtry Lindleya obejmowano ochroną jako zabytek stopniowo. 1 marca 1973 roku do rejestru zabytków (pod numerem A-813) wpisano następujące obiekty:

• budynek mieszkalny (dawny dom dyrektora),
• hale filtrów powolnych z przedsionkami (2, 4, 6, 8, 10, 12),
• hale filtrów powolnych z przedsionkami (1, 3, 5, 7, 9, 11),
• portiernia przy bramie głównej (wschodnia),
• portiernia przy bramie głównej (zachodnia),
• wieża ciśnień.

26 marca 2008 roku listę tę uzupełniono o kolejne obiekty (numer A-788):

• budynek techniczny tj. maszynownia – pompy parowe, kotłownia, skład węgla, elektropompy ABC, magazyn,
• budynek techniczny tj. maszynownia – pompy parowe, kotłownia, skład węgla, elktropompy (sala wystawowa Centrum Interpretacji Dziedzictwa),
• dawne stajnie (budynek socjalny),
• hale filtrów powolnych z przedsionkami (14, 16, 18, 20, 22, 24) IV grupy,
• hale filtrów powolnych z przedsionkami (13, 15, 17, 19, 21, 23) III grupy,
• hale filtrów powolnych z przedsionkami (25, 27, 29, 31, 33, 35) V grupy,
• hale filtrów powolnych z przedsionkami (26, 28, 30, 32, 34, 36) VI grupy,
• komora „A”,
• komora „C”,
• komora wodomierza Venturiego,
• ogrodzenie wraz z czterema bramami,
• Zakład Filtrów Pośpiesznych,
• zbiornik wody czystej nr 1A, 1B,
• zbiornik wody czystej nr 2
• zbiornik wody czystej nr 3,
• zbiorniki wody surowej (nr 1 i 3),
• zbiorniki wody surowej (nr 2 i 4),
• zieleń Stacji Filtrów i Wodociągów.

18 stycznia 2012 roku na mocy rozporządzenia prezydenta RP cały zespół filtrów uznano za pomnik historii. Status ten przyznano obiektom na całej działce – zarówno dziewiętnasto- i dwudziestowiecznym, wpisanym do rejestru zabytków, jak i świeżo wybudowanym budynkom oraz zieleni miejskiej.