Ruiny kościoła św. Mikołaja

Ruiny kościoła w Trzęsaczu – to pozostałość po wybudowanym na przełomie XIV i XV wieku gotyckim kościele pw. św. Mikołaja. Świątynia pierwotnie wzniesiona w odległości ok. 1,8-2 km od brzegu morza, pośrodku wsi, uległa zniszczeniu w wyniku procesów abrazyjnych. Do dzisiaj zachowała się jedynie południowa ściana kościoła znajdująca się u szczytu klifu.

Ruiny kościoła w Trzęsaczu – to pozostałość po wybudowanym na przełomie XIV i XV wieku gotyckim kościele pw. św. Mikołaja. Świątynia pierwotnie wzniesiona w odległości ok. 1,8-2 km od brzegu morza, pośrodku wsi, uległa zniszczeniu w wyniku procesów abrazyjnych. Do dzisiaj zachowała się jedynie południowa ściana kościoła znajdująca się u szczytu klifu.

Historia kościoła

Wymiary świątyni oraz detale architektoniczne czyniły z niej jedną z najokazalszych budowli wśród wiejskich kościołów Pomorza Zachodniego. Należący początkowo do katolików kościół po reformacji (Sejmik Trzebiatowski, 1534) stał się świątynią ewangelicką. W ciągu kolejnych wieków kościół był remontowany i przebudowywany. W 1658 r. świątynię odremontowano oraz wyposażono w renesansowe i barokowe ławy, stalle, ambonę, chrzcielnicę i ołtarz. Wnętrze kościoła zostało rozgrabione przez Rosjan w czasie wojny siedmioletniej. Postawiona w 1650 r. drewniana wieża w latach 1760 oraz 1818 była niszczona przez uderzające w nią pioruny i ostatecznie rozebrana. W jej miejsce postawiono dzwonnicę z dwoma dzwonami. Na terenie przykościelnym znajdował się cmentarz, który morze zaczęło odsłaniać w II połowie XVIII wieku. Zamknięto go w 1809 r.

Po raz pierwszy próbowano zatrzymać zjawisko abrazji w 1750r., kiedy odległość do klifu wynosiła 58 m. Użyto w tym celu mat z faszyny i pali ochronnych, co niestety nie powstrzymało zjawisk erozyjnych. Mimo że w 1868 r. odległość do klifu wynosiła 1 m, w kościele nadal odbywały się nabożeństwa – ostatnie miało miejsce 2 marca 1874 r. Ze względów bezpieczeństwa świątynię zamknięto 2 sierpnia 1874r. Wyposażenie przewieziono do katedry w Kamieniu Pomorskim (część zabytkowego tryptyku trafiła do kościoła w Rewalu, pozostałe obiekty – do muzeum w Szczecinie i Berlinie).

W 1891 r. w wyniku podmywania klifu ukazały się pierwsze kamienie fundamentowe, natomiast w 1900 r. morze zabrało pierwszy fragment przypory. W nocy z 8 na 9 marca 1901 r. runęła ściana północna. Przez kolejne dziesięciolecia morze zabierało kolejne fragmenty kościoła; zniszczeniu uległy kolejno:

• 1901 - pozostała część cmentarza, ściana północna i północno-wschodnia, część prezbiterium;
• 1903 - północno-zachodni narożnik kościoła;
• 1909 - fragment muru zamykającego prezbiterium;
• 1913 - północna partia fasady;
• 1917 - wschodnie wejście;
• 1922 - południowa część fasady;
• 1930 - kolejny fragment prezbiterium;
• 1956 - południowo-zachodni narożnik wraz z przyporą;
• 1973 - fragment prezbiterium;
• 1975 - niewielki kawałek zachodniej części południowej ściany
• 1 lutego 1994 – połowa ściany południowej.

Odległości kościoła od krawędzi klifu na przestrzeni lat

• XV wiek - 1,8-2 km
• 1750 - 58 m
• 1806 - 14,5 m
• 1820 - 13 m
• 1835 - 12 m
• 1855 - ok. 5 m
• 1868 - 1 m

Wygląd i wyposażenie kościoła

Kościół w Trzęsaczu został wzniesiony z ręcznie formowanej cegły, ułożonej w wątku polskim na fundamencie z kamieni polnych na miejscu poprzedniego drewnianego kościoła z 1124 r. Była to budowla salowa rozplanowana na rzucie prostokąta (wym.: 23 x 9 m), pierwotnie bezwieżowa (wieża kościelna istniała w latach 1650-1818), z pięciobocznie zamkniętym prezbiterium.

W kościele znajdowały się:

• gotycki tryptyk – zdjęty w 1758, a od 1905 do 1945 eksponowany w neogotyckim kościele w Trzęsaczu. Obecnie szafa środkowa tryptyku znajduje się w kościele parafialnym w Rewalu. Centralną postacią ołtarza jest ukoronowana Matka Boża z Dzieciątkiem wykonana w typie "Pięknej Madonny". Po obu stronach Maryi znajdują się figury świętych niewiast (najprawdopodobniej: św. Agnieszki i św. Katarzyny). Poniżej, w centrum, figura św. Ottona z Bambergu; po bokach: św. Piotr i św. Paweł (dwie ostatnie figury zostały wykonane w I połowie XX w. i wstawione na miejsce brakujących rzeźb). Ołtarz ozdobiony jest dekoracją maswerkową
• wczesnobarokowy ołtarz z 1673 – w 1901 przeniesiony do konkatedry w Kamieniu Pomorskim , a od 2003 r. znajdujący się w odbudowanym, neogotyckim kościele Miłosierdzia Bożego w Trzęsaczu. Twórcą ołtarza był Joachim Sellin z Wolina. W retabulum przedstawiona została scena Ukrzyżowania z figurami Chrystusa, dwóch łotrów i stojącymi pod krzyżem postaciami Maryi i Jana Ewangelisty. Tło sceny stanowi obraz olejny z przedstawieniem uroczystego orszaku. W zwieńczeniu płaskorzeźba z wyobrażeniem Boga Ojca i siedzącego po jego prawicy Chrystusa. Powyżej napis: Deo Trinuni Sacrum (Trójjedynemu Bogu Świętemu). Ołtarz zwieńczony jest figurą Chrystusa Zmartwychwstałego i dwoma leżącymi po bokach żołnierzami. W predelli umieszczono scenę Ostatniej Wieczerzy z figurami apostołów przypominającymi z wyglądu panujących wówczas na Pomorzu Szwedów.
• renesansowe stalle z 1583 r. – przeznaczone były dla właścicieli wsi, duchownych, szacownych gości. Na zapleckach zdobione był malowanymi herbami rodowymi, z przodu, na parapetach klęczników znajdowały się nazwiska zasiadających w nich osób. Obecnie stalle znajdują się w kamieńskiej katedrze;
• kazalnica z 1646
• dzwon z 1679 o wadze 419 kg z napisem: "Spiesz wszystko do Świętego Domu Bożego, jak tylko usłyszycie mnie z wieży" – przeniesiony do nowego kościoła w Trzęsaczu, w 1902 r. przetopiony i odlany ponownie, ostatecznie przetopiony na armaty w 1917
• dzwon z 1707 – zaginiony po II wojnie światowej

• Zachowane elementy wyposażenia kościoła

Kościół obecnie

Dzisiaj w miejscu, w którym stał kościół zachowała się jedynie część południowej ściany o długości 12 m i wysokości 6 m.

Ochrona przed zniszczeniem

Pierwsza, bezskuteczna próba ochrony kościoła przez zjawiskiem abrazji miała miejsce pod koniec XVIII wieku - usypano wówczas na plaży u podstawy klifu wał z kamieni. Kolejna próba zatrzymania osuwania się klifu polegała na usypaniu na płyciźnie wzdłuż brzegu wału z bloków skalnych - co spowodować miało osłabienie falowania morza w tym miejscu. Dwa i pół wieku później problem zabezpieczenia obiektu nadal nie był rozwiązany. Po runięciu w 1994 znacznego fragmentu ściany południowej, władze gminy Rewal podjęły energiczne działania mające na celu uchronienie resztek murów kościoła przed osunięciem się na plażę. Po rozpatrzeniu wielu koncepcji (w tym tak radykalnych jak przesunięcie całej ocalałej ściany kościoła w głąb lądu), wybrano rozwiązanie zaproponowane przez firmę "Stabilator". Zgodnie z nim w 2001 r. ułożono u podstawy klifu opaskę, która miała przeciwdziałać niszczeniu klifu. Rok później wykonano nowy fundament pod ruiny kościoła, oraz wzmocniono jego posadowienie przy pomocy dwóch pionowych kolumn wapienno-cementowych o długości 15 m oraz ukośnej kotwy gruntowej, również o długości 15 m. Podstawę klifu i zbocze zabezpieczono 80-metrową opaską brzegową w postaci koszy siatkowych wypełnionych materiałem kamiennym (technika gabionowa), na których znalazły się materace z siatki wypełnione materiałem umożliwiającym zazielenienie tego obszaru.

Ruiny kościoła w Trzęsaczu to jedyna tego typu atrakcja w Europie.

Legendy związane z kościołem

Jest kilka legend związanych z zabieraniem przez morze kolejnych części kościoła. Jedna z nich mówi o Zielenicy – bogini morza – złowionej przypadkiem przez rybaków i więzionej przez miejscowego proboszcza. Zielenica zmarła wkrótce z tęsknoty i pochowana została na przykościelnym cmentarzu. Od tej pory jej ojciec (Bałtyk) słał falę za falą by odebrać ciało córki i przenieść je na właściwe miejsce - dno morza. Druga to historia pary rozdzielonych kochanków, z których po śmierci jedno przybywa w postaci fal morskich by połączyć się z drugim pochowanym na cmentarzu przy kościele. Kolejna odwołuje się do boga burzy i piorunów – Thora, który upomina się o swoją ziemię, na której zapanowało chrześcijaństwo.

Linki zewnętrzne

• Wybrzeże Rewalskie
• Architektura Sakralna Pomorza Zachodniego
• Fazy niszczenia kościoła - animacja