Zamek w Bolkowie

Zamek w Bolkowie (niem. Bolkoburg) – położony w Bolkowie na Zamkowym Wzgórzu (niem. Burgberg, 396 m n.p.m.,), którego zbocze urywa się od strony Nysy Szalonej ostrym urwiskiem (różnica wysokości wynosi 90 m), a łagodny wschodni stok zajmuje miasto. Zamek ten jest zamkiem wyżynnym. Budowla zajmuje 7600 m².

Zamek w Bolkowie (niem. Bolkoburg) – położony w Bolkowie na Zamkowym Wzgórzu (niem. Burgberg, 396 m n.p.m.,), którego zbocze urywa się od strony Nysy Szalonej ostrym urwiskiem (różnica wysokości wynosi 90 m), a łagodny wschodni stok zajmuje miasto. Zamek ten jest zamkiem wyżynnym. Budowla zajmuje 7600 m².

Zamek obecnie

Obecnie na zamku mieści się Muzeum Regionalne (filia Muzeum Karkonoskiego), jest ono zarządzane przez stowarzyszenie Bractwo Rycerskie Zamku Bolków powstałe w 1995 r.

Architektura

Zamek wzniesiono z miejscowego kamienia: łupków krystalicznych diabalzaltowych o zabarwieniu zielonym i łupków czerwonych, piaskowca. Obecnie ma kształt wrzecionowaty.

Najbardziej charakterystycznym elementem zamku jest wieża z dziobem, została wzniesiona na skale zieleńcowej. W dolnej części wieży znajduje się dawny loch głodowy. W renesansowej części zamku (Dom Niewiast) mieści muzeum.

Historia

Zgodnie z legendą wartownia na górze zamkowej stała już w IX w. jednak nie ma na to żadnych dowodów. W 807 r. miał zostać wzniesiony przez pogańskiego księcia Bolecka.

Prawdopodobnie pierwsza została wybudowana kamienna wieża usytuowana w najwyższym punkcie wzgórza, otoczona drewnianą zabudową, jednak nie ma na to dowodów w postaci pisanej.

Pierwsza wzmianka o zamku pochodzi z 1277 r. gdzie książę Bolesław II legnicki pisze o Hain castro nostro.

Zamek Bolków został założony przez księcia legnickiego Bolesława II Rogatkę zwanego Łysym, później rozbudowany przez jego syna Bolka I Surowego, księcia świdnicko-jaworskiego. Polityka Bolka I doprowadziła do rozbudowy warowni chroniących przejść przez masyw Sudetów. Przyczyniło się utrzymania niezawisłości księstwa świdnicko-jaworskiego do końca XIV w. (najdłużej ze wszystkich śląskich księstw).

W połowie XIV w. zamek połączono z systemem fortyfikacji miejskich, jego południowy i południowo-wschodni narożnik został połączony z miejskimi murami obronnymi.

W czasach piastowskich rezydentami zamku byli książęcy burgrabiowie, tacy jak: Logau, Schaffgotsch, Schweinichen, Salza.

W latach 1301-1368 za panowania książąt Bernarda świdnickiego i Bolka II Małego (od 1353 r.) zamek został powiększony. Według historyków zamek pełnił funkcję skarbca od czasów Bolka II, przez około 100 lat, później został przeniesiono do Pragi. Bolko II był bezdzietny, dlatego adoptował córkę zmarłego brata Henryka (1343 r.), Annę i ustanowił ją dziedziczką księstwa.

27 maja 1353 r. odbył się ślub Anny z królem czeskim Karolem IV. 3 lipca zapisał Bolko II Annie i Karolowi IV księstwa, warunkiem było to, że do swojej śmierci będzie mógł nimi władać, tak samo jak jego żona księżna Agnieszka Habsburska.

W 1392 r. zamek przeszedł na własność królów czeskich. Do tego roku najprawdopodobniej od czasów Bolka I zamek pełnił rolę skarbca.

W czasie napadów husytów miasto zostało zniszczone, ale zamek nie. W 1463 r. król czeski Jerzy z Podiebradów osadził w zamku rycerza (Hans von Tschirnhaus), który zasłynął w okolicy z rozbojów. Stało się to powodem zorganizowania przez mieszczan wrocławskich i świdnickich zbrojnej wyprawy na zamek w 1468 r. pod przywództwem Guncela II Świnki. W 1491 r. oblegał zamek król czeski Władysław II Jagiellończyk.

Na początku XVI w. zamek za sprawą króla Ferdynanda I zostaje przekazany wrocławskiemu biskupowi w dożywocie. Biskup na polecenie monarchy podejmuje rozbudowę zamku.

W latach 1539-1540 zamek pod kierownictwem lombardzkiego architekta Jakuba Parra został przebudowany. Powiększono przede wszystkim obszar warowny. Wybudowano, otoczone murami i bastejami, dziedzińce w części południowo-zachodniej oraz od strony miasta. Umocnienia te połączono z dwiema basztami miejskimi. Wieża zyskała jaskółczy ogon.

Po śmierci biskupa w 1543 r. zamek przechodzi jako lenno na jego rodzinę. Od 1570 r. właścicielem zamku jest Matthiasa von Logau.

W 1596 r. zamek przechodzi w ręce rodu Zedlitz.

W 1640 r. (podczas wojny trzydziestoletniej) zamek jest oblegany, ale nie pozostaje niezdobyty; 1646 r. zajęty przez wojska szwedzkie. W 1703 r. po wygaśnięciu bolkowskiej gałęzi rodziny Zedlitz zamek (i miasto) zostaje sprzedany cystersom z Krzeszowa. Od tego czasu zamek pozostaje niezamieszkany. W 1715 r. cystersi skończyli przebudowę wnętrz; edyktem z 30 października 1810 r. zamek przechodzi na własność skarbu państwa pruskiego (sekularyzacja). Zamek w tym czasie popadał w ruinę. W 1813 r. po wojnach napoleońskich na zamku zatrzymali się rosyjscy żołnierze. Szukając legendarnego złota, wykuli dziurę u podstawy wieży, by w efekcie dostać się do lochu głodowego.

W 1885 r. władze zezwoliły na rozbiórkę części murów, a pozyskany materiał przeznaczono na naprawę dróg.

10 marca 1913 r. burmistrz Bolkowa (Feige) powołuje Verein für Heimatpflege (Bolkowskiego Towarzystwa Regionalnego); miało ono na celu ożywieniu ruchu turystycznego. Wybuch wojny nie pozwolił jednak na realizację planu.

W 1922 r. odbudowany został Dom Niewiast, parter zagospodarowano na schronisko młodzieżowe, a piętro na muzeum regionalne.

Po dojściu Hitlera do władzy zamek stał się własnością państwa. Istnieją przypuszczenia, że na zamku mieścił się ośrodek badawczy zajmujący się nadzorem okolicznych fabryk.

W 1959 r. zostały przeprowadzone badania archeologiczne, prowadziła je Katedra Historii Architektury Polskiej Politechniki Wrocławskiej we współpracy z Zakładem Archeologii Polski IHKM PAN we Wrocławiu. Pracami kierował Olgierd Czerner. Odkryto m.in. fundamenty pomiędzy wieżą a wewnętrznym murem. W wyniku badań naczyń znalezionych na obszarze budowli, po której pozostał mur o grubości ok. 80 cm, ustalono że spłonęła ona w XIII w. Później na tym miejscu wzniesiono nową wieżę. Zniszczony budynek należał do grupy najstarszych założeń obronnych.

W październiku 2000 r. szczecińskie przedsiębiorstwo przeprowadziło na zamku badania georadarowe, które miały pomóc ocenić hipotezę dr. Stulina o ukrytej na zamku Bursztynowej Komnacie. Ustalono wtedy, że na terenie zamku znajduje się nieodkryte dotąd podziemne pomieszczenie.

W lipcu 2001 r. Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego prowadził badania archeologiczne, których celem było poszerzenie wiedzy na temat najstarszych założeń zamku. Prowadzono trzy wykopy: pierwszy w części południowej pomiędzy murem obwodowym a wieżą obronną A, a kolejne w zniszczonym Domu Gotyckim.

Muzeum

Muzeum powstałą za sprawą założonego na początku XX w. "Bolkenhainer Heimatverein" (Bolkowskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami), które w renesansowym Domu Niewiast na ten cel zagospodarowało trzy kondygnacje.

W wyniku jego działalności w odbudowanej części renesansowej powstało muzeum, a zbiory zajęły aż trzy kondygnacje. W 1953 r. na zamku w Domu Niewiast została otwarta filia Muzeum Narodowego we Wrocławiu. W tym czasie na dwu kondygnacjach znajdowało się 7888 eksponatów. Na parterze można było oglądać m.in. ryciny, a na pierwszym piętrze meble oraz tablice genealogiczne Piastów, obraz Bolka II oraz metalowe naczynia i mapy. Na drugim piętrze znajdował się zbiór oręża: miecze, halabardy, hakownice, zbroje. W tym czasie dochodziło do włamań i kradzieży zbiorów. W 1976 r. muzeum stało się oddziałem Muzeum Okręgowego w Jeleniej Górze. Same eksponaty pozostały jako depozyt i własność Muzeum Narodowego w murach zamku. Po włamaniu w 1982 r. i podpaleniu biura eksponaty zostały przewiezione do Wrocławia.

Do 1994 r. parter zajmowała wystawa przedmiotów związanych z historią zamku i miasta, na piętrze znajdowała się wystawa XIX w. śląskich mebli ludowych. Podczas prac remontowych odbywających się w Domu Niewiast muzeum zostało zamknięte.

Obecnie dostępna jest wystawa stała znajdująca się na I piętrze Domu Niewiast zatytuowana: "Budownictwo Obronne Księstwa Świdnicko-Jaworskiego".

Kalendarium

• 1277-1293 – budowa zamku
• 1277 – pierwsza wzmianka o zamku, książę legnicki Bolesław II Łysy zwany Rogatką używa nazwy Castro nostro
• 1277-1278 – zamek pod panowaniem księcia Bolesława II Rogatki
• 1345 – wojska czeskie bezskutecznie oblegają zamek
• 1368 – śmierć Bolka II; zamkiem dożywotnio zarządza jego żona, księżna Agnieszka
• 1392 – śmierć Agnieszki, miasto wraz z zamkiem prze­chodzi na rzecz korony czeskiej, jako wiano bratanicy Bolka II, księżniczki Anny, żony króla czeskiego i cesarza niemieckiego Karola IV.
• 29 sierpnia 1428 – zdobycie miasta przez Husytów
• 1703-1715 – przebudowa i remont zamku
• październik 1810 – nacjonalizacja zamku na rzecz skarbu państwa pruskiego
• 1813 – w przyziemu wieży został zrobiony otwór, zawaliły się schody prowadzące na wieżę
• 1814 – silny orkan uszkadza zamkowe mury
• 1850 – restauracja zamku
• 1863 – orkan niszczy odcinek korony murów
• 1893 – restauracja zamku
• 1920-1923 – restauracja zamku
• 1923 – otwarcie schronisk młodzieżowych na zamku
• 1926 – zamek odwiedza 10678 osób, Schronisko Młodzieżowe ok. 900
• 1927 – zamek odwiedza ok. 20000 osób, a schronisko ok. 1000
• 1927-1928 – restauracja zamku, muzeum i domek przy bramie otrzymują nowe nakrycie dachów
• 1937-1938 – remont części murów zewnętrznych i międzymurza, szkód wywołanych przez burzę na dachy Domu Niewiast i stropów (zapisano w sprawozdaniu Verein für Heimatpflege)
• 17 czerwca – 24 sierpnia 1944 – podczas Burgenspiele pod kierownictwem Hansa Heinza Kämpffa zostają wystawione 4 sztuki: Schwere Zeit, Die zärtlichen Verwandten, Minna von Barnhelm, Das Verlegenheitskind, razem były 72 występy
• 1946-1948 – w zamkowym muzeum znajduje się 7888 eksponatów
• 1959 – wykopaliska archeologiczne
• 1992 – badania archeologiczne
• 1994 – zamek otrzymuje dofinansowanie w kwocie jednego miliarda złotych, zostało one przeznaczone na prace remontowe
• 30 czerwca – 2 lipca 1995 – Pierwszy Ogólnopolski Turniej Rycerski
• maj 1997 – pierwszy Turniej Dziennikarzy
• 2000 – w muzeum znajduje otwarto wystawę Gdy Bolków Bolkenhain nazwano, została przywieziona z Borken, pokazano fotografie, widokówki i pamiątki dawnych mieszkańców miasta
• od 13 lutego 2001 – trwają zdjęcia do filmu Wiedźmin

Zamek w literaturze, filmie i telewizji

• Wiedźmin – zamek pojawia się w 11 odcinku pt. "Jaskier" serialu, znajduje się także w filmie o tym samym tytule
• Tajemnica twierdzy szyfrów – w 3 i 8 odcinku jako zamek w Szkocji
• W książce Felix, Net i Nika oraz Trzecia Kuzynka autorstwa Rafała Kosika – Podczas wycieczki do Lolkowa, które najprawdopodobniej jest Bolkowem.

Zamek stanowił także tło dla programów telewizyjnych:

• Labirynty kultury – program realizowany przez Regionalną Telewizję Wrocław
• Ziarno – katolicki program dla młodzieży

Zamek pokazano również w teledysku grupy Vader "Sword of the Witcher"

Legendy i miejskie mity

Czasy II wojny światowej

Na zamku miała znajdować się jednostka nadzorująca fabryki oraz prowadząca badania. Do tej pory brak dostatecznych dowodów w tej sprawie. Część infrastruktury miała być zlokalizowana w legendarnym przejściu pomiędzy zamkiem Bolków a Świny. W czasie gdy Armia Czerwona zbliżała się do miasta, strażników miało zastąpić SS. Na zamek miały wjechać ciężarówki z dobrami materialnymi, które następnie ukryto w tunelu, a ten zabetonowano. Pozostałości ponoć zasypano piaskiem i ziemią, a pracujących przy tym robotników rozstrzelano.

Tunel pomiędzy zamkiem Bolków a Świny

O tunelu między zamkiem Bolków a pobliskim zamkiem Świny wspominają legendy. Przejście zostało zilustrowane na wyemitowanym w 1923 roku jednomarkowym niemieckim Notgeldzie (banknot kryzysowy). Młodzież bolkowska wystawiała sztuki teatralne o przejściu i kochankach z niego korzystających.

Zamkowe skarby

W czasach Bolka II, zamek był skarbcem, jednak został on później przeniesiony do Pragi. W okresie wojen napoleońskich przebywający na zamku Rosjanie wykuli u podstawy wieży dziurę, by dostać się do lochu głodowego, nie ma żadnych dowodów na to, że coś wtedy znaleźli. Krążą też historie, że po sekularyzacji zakonu cystersów, ukryli oni część swoich dóbr na terenie warowni.

Wieża z dziobem

25 m wieża (zwana wieżą głodową) została założona na planie koła o średnicy 12 m., przechodzącym od strony południowo-zachodniej w ostrze (tzw. dziób). Średnica w przyziemiu mierzy 15 m., a grubość murów, które zwężają się ku górze, 4,5m. Jest to prawdopodobnie jedna z dwóch zachowanych wież opatrzonych dziobem w Polsce, (druga pełniąca niegdyś funkcje mieszkalne, obecnie częściowo zrujnowana znajduje się w pobliskim zamku Niesytno) oraz pierwszy przykład takiego założenia. Dziób skierowany w stronę wejścia – miejsca spodziewanego ataku, miał powodować ześlizgiwanie się kul armatnich po płaszczyznach wieży. Dziób jest skierowany w stronę najłatwiej dostępną. W odróżnieniu od pozostałej części wieży dziób wykonany jest z ciosów czerwonego i żółtego piaskowca. Powstała ona najprawdopodobniej już za panowania Bolka I. Wcześniej takie wieże budowano m.in. we Francji i Czechach. Pierwotnie wejście do niej znajdowało się na poziomie pierwszego piętra, obecnie zaś stanowi je drewniany krużganek. W przyziemiu znajduje się loch głodowy, do którego pierwotnie można było się dostać jedynie z góry (10 m. wysokości). Skazańców zrzucano z góry, zwykle przeżywali oni około tygodnia choć zdarzało się, że zlizując wodę z murów udawało się im utrzymać przy życiu znacznie dłużej.

Przykłady podobnych budowli z dziobem w Europie

Austria

• Zamek Forchtenstein, okręg Mattersburg

Czechy

• Zamek Stráž nad Nezarkou, kraj południowoczeski
• Zamek Strakonice, kraj południowoczeski
• Zamek Svojanov, kraj pardubicki
• Zamek Zvikov, kraj południowoczeski
• Zamek Bitov, kraj południowomorawski
• Zamek Mikulov, kraj południowomorawski
• Zamek Pernštejn, kraj południowomorawski
• Zamek Sadek, kraj Wysoczyzna
• Zamek Veveří, kraj południowomorawski

Francja

• Loches, Dolina Loary
• Baszty miejskie Carcassonne, Langwedocja
• La Roche Guyon, Normandia
• Château Gaillard, Normandia
• Arques-le-Bataille, Normandia

Niemcy

• Zamek Falkenstein, Harz

Imprezy cykliczne

• Castle Party – festiwal muzyki gotyckiej, odbywa się corocznie na przełomie lipca i sierpnia
• Festiwal Podróżników Trzy Żywioły - festiwal podróżników, odbywa się corocznie na początku września

Inne imprezy

• Dni Średniowiecznej Kultury śląsko-łużyckiej
• Otwarty Turniej Dziennikarzy w Strzelaniu z Kuszy Historycznej
• Turniej Rajców
• Wielki Turniej Rycerski–Świętojańskie Spotkania Rycerskie

Bractwo Rycerskie Zamku Bolków

Powstało 5 kwietnia 1995 r. i miało za cel odnowę dawnej świetności zamku. 1 czerwca 1995 r. został zorganizowany I Turniej Rycerski. Bractwo odpowiada przede wszystkim za organizowanie turniejów rycerskich.

Literatura dodatkowa

• Marek Żukow-Karczewski, Zamek w Bolkowie – warownia Piastów świdnicko-jaworowskich, "AURA" 12/96.