Zamek Sobień

Sobień (Soban 1372, castro Sobyen 1460) – średniowieczny zamek w dolinie Sanu, na granicy Pogórza Bukowskiego i Gór Słonnych, obecnie w ruinie na terenie wsi Manasterzec.

.

Sobień (Soban 1372, castro Sobyen 1460) – średniowieczny zamek w dolinie Sanu, na granicy Pogórza Bukowskiego i Gór Słonnych, obecnie w ruinie na terenie wsi Manasterzec.

.

Historia

Początki warowni strzegącej szlaku wzdłuż doliny Sanu sięgają XIII wieku. Na przełomie XIII i XIV wieku powstał tu murowany zamek. W dokumentach pojawił się po raz pierwszy jako Soban, stanowiący własność królewską. Zamek został nadany w 1389 przez Władysława Jagiełłę rycerskiemu rodowi Kmitów. 5 sierpnia 1373 r. - Elżbieta Łokietkówna nadała na zamku w Sobieniu przywilej dla klasztoru w Starym Sączu. Od 1415 roku właścicielem był Piotr Kmita, który w roku 1417 gościł na zamku Władysława Jagiełłę ze świeżo poślubioną Elżbietą z Pileckich Granowską, córką Ottona z Pilczy. Według Jana Długosza, król Władysław Jagiełło w 1417 roku podróżował ze Lwowa przez Felsztyn i Sobień do Sanoka (w tamtejszym kościele wziął ślub).

Dobra te posiadał Jan Kmita. Z 1434 pochodzi wzmianka o kaplicy zamkowej. W 1436 Sobień po zmarłym bracie Janie Kmicie odziedziczyła Małgorzata Kmita Mościsławska. W 1436 Jan Goligyan w imieniu żony Małgorzaty Kmity wystąpił do sądu grodzkiego w Sanoku przeciw Mikołajowi Kmicie- kasztelanowi przemyskiemu, który zajął gwałtem dobra ojczyste Małgorzaty Goligyan, przypadłe jej po bracie Janie Kmicie i jego dzieciach z Bachórza, tzn. zamek Sobień i należące do niego wsie: Olszanica, Myczkowce, Rajskie i Izdebki oraz inne. Spór ten trwał do 1441, gdy doszło do ugody między Małgorzatą a jej stryjem Mikołajem Kmitą z Wiśnicza, kasztelanem przemyskim. Małgorzata była wtedy żoną Mościca z Wielkiego Koźmina. Odstąpiła Mikołajowi i jego synom zamek Sobień z wsiami do niego należącymi jak Huzele, Myczkowce, Uherce Mineralne, Izdebki i inne.

W 1443 Jan Kmita w sprawie sądowej między Marciszem z Iwonicza a jego stryjenką Jagienką Krzywiecką, żoną Jana Krzywieckiego ręczył za dotrzymanie umowy przez Jagienkę daniem intromisji Marciszowi na wsie Lesko, Łukawica, Jankowce i inne położone pod zamkiem Sobień.

W latach 1456-1457 Stanisław, Mikołaj i Jan Kmita , bracia niedzielni z Wiśnicza, synowie Mikołaja Kmity z Sobienia pozywali Łukawica, Lesko, Jankowce.

Zamek został zniszczony w 1474 roku przez wojska węgierskie. Jan i ks. Stanisław Kmita - dziedzice na Sobieniu pożyczają od Piotra z Rytarowiec - podkomorzego sanockiego 200 grzywien, za które zastawiają mu wsie Myczkowce, Bóbrka. Jana Kmitę z Wiśnicza, kasztela lwowskiego, o gwałtowne zajęcie dóbr przypadłych im sorte vulgariter loszem: zamku Sobień i wsi. W 1483 Jan Kmita z Sobnia zabezpieczył bratu swemu ks. Stanisławowi - kanonikowi sandomierskiemu - pożyczone od tegoż 1000 grzywien na czterech wsiach należących do zamku: w Myczkowcach, Bóbrce i innych. W 1488 r. właścicielem wsi został Stanisław Kmita. Maciej Bal podkomorzy sanocki i ks. Piotr (Balowie) bracia rodzeni z Nowotańca, Hoczwi i in. oskarżyli Stanisława Kmitę z Sobienia, że nie chce sypać granic, gdzie ich brak, i odnawiać dawnych między ich wsiami: oba terpiczowy, Berezka, Wołkowyja, Terka (Tharnawka) z jednej a wsiami Myczkowce, Solina, Rajskie, Bóbrka, Tworylne z drugiej strony.

W 1489 roku Stanisław Kmita - kasztelan sanocki, wojewoda wojewoda ruski, brat Andrzeja Kmity; zapisał swojej żonie, Katarzynie - córce Jana Amora z Tarnowa, 6000 zł węg. na połowie swych dóbr: zamek Sobień, wsie do zamku należące: Bóbrka, Solina i inne. W 1503 Stanisław Kmita - wojewoda bełzski i starosta przemyski gwarantuje Stanisławowi Derszniakowi- podkomorzemu przemyskiemu terminowy zwrot długu 300 zł z zastawem swych dóbr Solina, Bóbrka i Stefkowa Wola. W 1512 Węgrzy ponownie zniszczyli zamek. Wkrótce potem Kmitowie przenieśli swoją siedzibę do Leska, a opuszczony zamek popadł w ruinę. W latach 1518–1519 Sobień i Bóbrka stanowiły własność Piotra i Stanisława Kmitów. Piotr Kmita Sobieński (1477-1553) - wojewoda krakowski, marszałek wielki koronny, starosta spiski (1522-1553) w 1541 – zapisał żonie, Barbarze Kmicie z Felsztyna - córce Jana Herburta, 5000 zł na dobrach Sobienia. W 1553 Sobień był w posiadaniu wdowy, Barbary Kmity z Herburtów, W 1580 przeszedł Sobień na rodzinę Stadnickich na Stanisława Stadnickiego, z Ożomli na Lesku h. Szreniawa (zm. 1610) kasztelana przemyskiego, stryja słynnego „diabła łańcuckiego” Stanisława Stadnickiego. Do Stadnickich Sobień należał w latach 1580-1713.

II wojna światowa

Z 9 na 10 maja 1946 pod wzgórzem Sobienia rozegrała się jedna z większych potyczek partyzanckich po II wojnie światowej. Dowodzony przez kapitana Jarosza pociąg pancerny Panzertriebwagen 16 stoczył bój z połączonymi sotniami Bira, Stacha i Chrina, które zaatakowały posterunki SOK na odcinku Załuż - Olszanica.

Właściciele

• Stefan - syn Wojosta z Sobniowa w 1359 otrzymał Sobień
• 1389 - 1580 Kmitowie herbu Szreniawa
  • Jan Kmita (1330 - 1376) - starosta generalny ruskikrakowski (ur. przed 1340, zginął w 1376 w Krakowie) - ojciec Piotra
  • Piotr Kmita (1348 - 1409) - wojewoda krakowski kasztelan lubelski; starosta sanocki (1391-1398).
  • Klemens Kmita - (1421) h. Szreniawa, ze Żmigrodu, starosta sanocki
  • Jan Kmita - brat Małgorzaty z Kmitów
  • Małgorzata z Kmitów żona Przedpełka Mościca z Wielkiego Koźmina- wg spisu z 4 kwietnia 1448 r. właścicielka Jawornika i wsi k. Dynowa.
  • Mikołaj Kmita z Wiśnicza - kasztelan przemyski - stryj Małgorzty, któremu odstąpiła w procesie Sobień w 1441 r.
  • Jan Kmita (zm. 1450) - prowincjał prowincji czesko-polskiej franciszkanów
  • Jan Kmita (zm. 1458/1460) - kasztelan lwowski, wcześniej przemyski(ojciec Andrzeja, Piotra i Stanisława). W 1456 – 57 - Stanisław, Mikołaj i Jan Kmitowie - bracia z Wiśnicza, synowie Mikołaja Kmity z Sobnia, pozywają Jana Kmitę z Wiśnicza, kasztelana lwowskiego, o gwałtowne zajęcie dóbr przypadłych in „sorte vulgariter loszem”: zamku Sobnia
  • Andrzej Kmita - i jego córka Nawojka Kmitówna - dziedziczka ojcowskich dóbr w II poł XVw.
  • Dobiesław Kmita (zm. 1478) - wojewoda lubelski,sandomierski.
  • Jan i ks. Stanisław Kmita - dziedzice na Sobniu pożyczają od Piotra z Rytarowiec - podkomorzego sanockiego 200 grzywien, za które zastawiają mu wsie Myczkowce, Bóbrka. Jan Kmita z Sobienia w 1483 r. - zabezpiecza bratu swemu ks. Stanisławowi kanonikowi sandomierskiemu pożyczone od tegoż 1000 grzywien na czterech wsiach należących do zamku Sobień: 1488 r. – właścicielem wsi jest Stanisław Kmita z Sobienia.
  • Maciej Kmita - podkomorzy sanocki i ks. Piotr (Balowie) - bracia rodzeni z Nowotańca, Hoczwi i in. skarżą Stanisława Kmitę z Sobnia, że nie chce sypać granic między ich wsiami: oba terpiczowy, Berezka, Wołkowyja, Terka (Tharnawka) z jednej, a wsiami; Myczkowce, Solina, Rajskie, Bóbrka, Tworylne z drugiej strony.
  • Stanisław Kmita (ok. 1450-1511) - kasztelan sanocki, wojewoda wojewoda ruski, brat Andrzeja Kmity. W 1489 r. – zapisał żonie Katarzynie córce Jana Amora z Tarnowa 6000 zł węg. na połowie swych dóbr: zamek Sobień, wsie do zamku należące: Bóbrka, Solina i inne.
  • Piotr Kmita Sobieński (1477-1553) - wojewoda krakowski, marszałek wielki koronny, starosta spiski (1522-1553).Piotr i Stanisław Kmita w l. 1518 – 19 r. dziedzicami Zamku Sobień
  • Barbara Kmita z Felsztyna - córka Jana Herburta, otrzymuje od męża Piotra Kmity zapis 5000 zł. na dobrach Sobnia. W 1553 Sobień był jeszcze w posiadaniu wdowy Barbary Kmity z Herburtów,
• 1580 - 1713 Stadniccy h. Szreniawa na Stanisława Stadnickiego, z Ożomli na Lesku h. Szreniawa (zm. 1610) kasztelana przemyskiego, stryja słynnego „diabła łańcuckiego” Stanisława Stadnickiego.
• 1713 - 1803 Ossolińscy, Mniszchowie - jako wiano zamek Teresy ze Stadnickich przeszedł na jej męża Józefa Kantego Ossolińskiego - chorążego wielkiego koronnego, a potem na jego córkę Mariannę Ossolińską z Balic h. Topór (1731 –1802), która wyszła za mąż za Józefa Wandalina Mniszcha - i następnie miasto było własnością ich wnuczki Julii Teresy Wandalin-Mniszech (ur.26 I 1777 Laszki Murowane - zm. 8 VII 1845 - Sankt Veit), która poślubiła Ksawerego Franciszka Krasickiego z Siecina h. Rogala (ur. Ksawerów 10 VII 1774 - zm. w Posadzie Leskiej 25 IV 1844),
• 1803 - 1939 Krasiccy z Sienna, Julia Teresa Wandalin-Mniszech (ur.26 I 1777 Laszki Murowane - zm. 8 VII 1845 - Sankt Veit), poślubiła Ksawerego Franciszka Krasickiego z Siecina h. Rogala (ur. Ksawerów 10 VII 1774 - zm. w Posadzie Leskiej 25 IV 1844), a potem właścicielem został ich syn por. Edmund Konrad Krasicki z Siecina (ur. 26 XI 1808 w m. Bachórzec - zm.24 XII 1894 w Lesku)-kawaler wielkiego krzyża, odznaczony papieskim orderem świętego Grzegorza.

Stan obecny

Na zarośniętym lasem wzgórzu, nad Sanem zachowały się fragmenty murów obronnych, szczątki budynków i ślady wałów przedzamcza.

Przyroda

Wzgórze zamkowe stanowi ciekawy obiekt przyrodniczy. Od 1970 roku istnieje tu rezerwat "Góra Sobień".

Literatura

• Garbacik J., "Sobień i Lesko – dwa zamki Kmitów “Sobieńskich”", Ziemia 10, s. 231-234., 1938
• Kotowicz P. N., Chlewicki R., "O pożytkach z archiwów. Późnośredniowieczny trzewik pochwy miecza z badań Tadeusza R. Żurowskiego na zamku „Sobień” w Manastercu", Variae Sententiae. Księga jubileuszowa Działu Archeologii Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, red. J. Podgórska-Czopek, Rzeszów, s. 139-162., 2010
• Tomczyk S., "Zamek Sobień", Studia i Materiały z dziejów Śląska i Małopolski, red. R. Żerelik, Wrocław 2001, s. 125-166
• Trawka R., "Kmitowie. Studium kariery politycznej i społecznej w późnośredniowiecznej Polsce", Kraków 2005,
• Żurowski T. R.
  • 1966 Sobień nad Sanem, Sprawozdanie Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za 1965 r., s. 86-97.
  • 1968 Sobień nad Sanem. Prace archeologiczne i konserwatorskie w 1966 r., Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za 1966 r., s. 183-207.
  • 1968a Sobień-Zamczysko, pow. Lesko, Informator Archeologiczny. Badania 1967 r., s. 362-363.
  • 1969 Sobień-Manasterzec, pow. Lesko, Informator Archeologiczny. Badania 1968 r., s. 367-368.
  • 1970 Sobień-Monasterzec, pow. Lesko, Informator Archeologiczny. Badania 1969 r., s. 392-394.
  • 1971 Sobień nad Sanem – badania archeologiczno-architektoniczne w roku 1967, „MSROA“ za 1967 r., s. 132-156.
  • 1972 Sobień-Manasterzec, pow. Lesko, Informator Archeologiczny. Badania 1971 r., s. 221-222.
  • 1973 Zagadnienia badawcze zamków średniowiecznych na terenie województwa rzeszowskiego, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1968-1969, s. 53-62.
  • 1974 Sobień-Manasterzec, pow. Lesko /bieszczadzki/, Informator Archeologiczny. Badania 1973 r., s. 217.
  • 1975 Sobień nad Sanem – badania archeologiczno-architektoniczne w latach 1968-1969, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1970-1972, s. 102-124.