Ulica Piotrkowska
Czytaj dalej
Ulica Piotrkowska – reprezentacyjna ulica Łodzi, jedna z najdłuższych ulic handlowych w Europie licząca ok. 4,2 km, biegnąca południkowo w linii prostej, pomiędzy pl. Wolności a pl. Niepodległości. Ulica ta stanowiła od samego początku oś centralną, wokół której rozbudowywało się miasto, a jej rozwój spontanicznie nadał obecny kształt jego centrum. Początkowo ulica stanowiła głównie trakt komunikacyjny, jednak z czasem zamieniła się w „wizytówkę miasta”, centrum rozrywki i handlu, gdzie koncentrowało się całe życie rozrastającej się aglomeracji przemysłowej. Ulica podupadła znacznie po II wojnie światowej. Po 1990 roku została poddana stopniowemu remontowi i zamieniona w rodzaj deptaka, który w dużym stopniu pełni rolę podobną do rynku starówki innych miast. Budowle, urbanistyka, instytucje, restauracje, kluby i puby umieszczone w pobliżu tej ulicy tworzą szczególną jej atmosferę o kultowym charakterze, wykraczającym zasięgiem poza Łódź. Ulica jest węższa na początku (plac Wolności) – 17 metrów – a szersza na południu (plac Niepodległości) – 26 metrów. HistoriaPoczątkowo obecna ulica Piotrkowska pełniła funkcję traktu łączącego Piotrków Trybunalski ze Zgierzem, na szlaku którego znajdowała się mała, przydrożna osada miejska Łódź, położona na obszarze zwartej wtedy Puszczy Łódzkiej. W 1821 roku Rajmund Rembieliński – prezes Komisji Województwa Mazowieckiego – rozpoczął działania zmierzające do regulacji zabudowy osady fabrycznej. Osadę tę nazwano Nowym Miastem i znajdowała się ona na południe od „starej” Łodzi. Na planie osady, sporządzonym przez geometrę Viebiega, wyznaczono linię traktu, a wzdłuż niego przecznice oraz standardowe jednomorgowe parcele szerokości 17,5–21 m, przydzielane rzemieślnikom tkackim. Na parceli budowano standardowy dom-warsztat, który lokalizowano frontem przy trakcie, zaś resztę działki stanowił „ogród” dla rodziny właściciela. Przydział działki zależał od rodzaju deklarowanej produkcji. Dzięki temu w sąsiedztwie znajdowały się manufaktury (warsztaty) rzemieślników o jednakowej specjalności. W północnej części traktu zlokalizowano działki dla sukienników, dalej na południe dla tkaczy-płócienników (wyrabiających tkaniny lniane), następnie dla rzemieślników wykańczających tkaniny (bielników, farbiarzy), a na samym południu traktu znajdował się targ, na którym sprzedawano gotowe produkty. Na północnym końcu tego traktu wyznaczono Rynek Nowego Miasta (obecnie pl. Wolności) – pełniący funkcje administracyjne dla osady rzemieślniczej. Rynek Nowego Miasta znajdował się na południe od rynku Starego Miasta i nieco na zachód od najstarszej, wiejskiej części Łodzi. W tym czasie cały ten trakt wraz z oboma rynkami i targiem był drogą łączącą stolicę guberni piotrkowskiej, którą był Piotrków Trybunalski, ze Zgierzem i Łęczycą. Pierwotnie (około 1815 roku) nazwy „ulica Piotrkowska” używano wobec północnej części traktu, łączącej ówczesny Stary Rynek i Nowy Rynek, tj. dzisiejszej ul. Nowomiejskiej, początkowego odcinka ul. Zgierskiej oraz pl. Kościelnego – natomiast południowy odcinek (dzisiejsza ul. Piotrkowska) nie miał nazwy. Wkrótce jednak nazwę „ulica Piotrkowska” nadano całemu odcinkowi traktu piotrkowskiego, przebiegającemu w nowo założonej osadzie rzemieślniczej, czyli w Nowym Mieście. Nazwa ta została nadana przez burmistrza Starego Miasta, Antoniego Czarnkowskiego, i budowniczego obwodu łęczyckiego, Dürringa. W 1823 roku stanęły tabliczki z taką nazwą, a pięć lat później nazwę tę potwierdzono w piśmie rządowym i naniesiono na plan osady. Trakt piotrkowski w „nowej” Łodzi, nazywany od tego czasu ulicą Piotrkowską, do roku 1865, tj. czasu połączenia Łodzi linią kolejową z Koluszkami i Koleją Warszawsko-Wiedeńską, był głównym połączeniem komunikacyjnym pomiędzy Łodzią i Piotrkowem Trybunalskim, którym toczył się konny ruch osobowy i towarowy z użyciem wielkich wozów i dyliżansów. Część tych wozów skręcała w ulicę Główną („główną” przecznicę Piotrkowskiej – dziś aleję Piłsudskiego), kierując się na szosę rokicińską do Rokicin, w których mieściła się najbliższa stacja kolejowa. Jednocześnie pełnił trakt rolę wewnętrznej drogi łączącej poszczególne warsztaty rzemieślników tkackich różnych specjalności, wymieniających swe półprodukty, i ogniskującej życie wewnętrzne powstającego miasta przemysłowego. Ulica Piotrkowska stanowiła zatem rodzaj wewnętrznego dziedzińca i rynku dla wielkiej „manufaktury łódzkiej”, jaką w całości było Nowe Miasto. Tą jej funkcją jest tłumaczony fakt, że w Łodzi nigdy nie ukształtowało się klasyczne centrum miejskie z centralnie położonym rynkiem i współśrodkowo rozrastającymi się instytucjami handlowymi i życia publicznego, a jego zadania przejęła ul. Piotrkowska. Okres „Łodzi rzemieślniczej” szybko się skończył, gdy na obrzeżach Nowego Miasta powstały fabryki, które przejęły produkcję rzemieślniczą. Natomiast działki tkaczy zostały podzielone i wykupione przez właścicieli fabryk oraz przez przedstawicieli szeroko rozumianej sfery usługowej, co zasadniczo zmieniło charakter tej ulicy. Po roku 1863 i likwidacji organów samorządowych zaprzestano planowania urbanistycznego Łodzi i miasto zaczęło rozrastać się żywiołowo. Niemniej jednak pierwotny i przemyślany plan miasta, który powstał u jego zarania, jest dotąd czytelny w układzie ulic centrum. W 1824 roku po wytyczeniu osady tkackiej „Łódka” na południe od „Nowego Miasta”, wzdłuż ul. Piotrkowskiej zamieszkali pierwsi osadnicy. Na północnym odcinku ulicy (tj. od Rynku Nowego Miasta do ul. Cegielnianej) – sukiennicy przybyli z Dolnego Śląska i z Wielkiego Księstwa Poznańskiego, zaś na południowym (od ul. Dzielnej do Górnego Rynku) – tkacze lnu i bawełny, pochodzący z Dolnego Śląska, Czech, Prus i Saksonii. W 1837 roku przy ul. Piotrkowskiej 282 oddano do użytku monumentalną „Białą Fabrykę” Ludwika Geyera (w latach 40. XIX wieku była to największa w Królestwie fabryka bawełniana, dzisiaj w jej murach znajduje się Centralne Muzeum Włókiennictwa). W roku 1839 przy ul. Piotrkowskiej otwarto pierwszą prywatną szkołę elementarną prowadzoną przez Mikołaja Olszewskiego. W 1853 rozpoczął pracę pierwszy młyn parowy przy Piotrkowskiej 268, zbudowany przez Leonarda Fesslera. 13 lipca 1869 roku Łódzkie Towarzystwo Gazowe po raz pierwszy uruchomiło gazowe oświetlenie ulicy. W 1876 roku wybrukowano całą ulicę tzw. „kocimi łbami”. W 1887 miała miejsce przebudowa budynku fabryki wyrobów wełnianych Ludwika Meyera na Hotel Grand. W roku 1888 przy ul. Piotrkowskiej 67 otwarto teatr „Victoria” (przekształcony po II wojnie światowej w kino o nazwie „Polonia”). 23 grudnia 1898 odbył się pierwszy kurs tramwaju elektrycznego po ulicy Piotrkowskiej. W 1899 roku miało miejsce otworzenie przez Władysława i Antoniego Krzemińskich – przy ul. Piotrkowskiej 120 – pierwszego na ziemiach polskich stałego kina, zwanego „Teatrem Żywych Fotografii” (stosowano aparat projekcyjny systemu braci Lumiére). W latach 1901–1912 trwała budowa największego neogotyckiego kościoła katolickiego w Łodzi – przy ul. Piotrkowskiej 273, wzniesionego według projektu spółki „Wende Zarske” (z pewnymi korektami Józefa Dziekońskiego i Sławomira Odrzywolskiego). Kościół w 1920 roku został podniesiony do godności katedry, zaś w 1992 uznany archikatedrą. W roku 1909 rozpoczęto budowę neoromańskiej świątyni luterańskiej pw. św. Mateusza przy ul. Piotrkowskiej 283. W czasie II wojny światowej, 11 kwietnia 1940, rozkazem Adolfa Hitlera nadano miastu nazwę Litzmannstadt, a ul. Piotrkowskiej Adolf Hitler Straße. W 1960 roku utworzono Muzeum Historii Włókiennictwa (obecnie Centralne Muzeum Włókiennictwa) w zabytkowym gmachu Białej Fabryki Ludwika Geyera przy Piotrkowskiej 282/284. W latach 1992–1997 trwała przebudowa północnego odcinka ulicy na strefę pieszą dokonana w czterech odcinkach realizacyjnych na podstawie projektu Włodzimierza Nowakowskiego. 4 czerwca 2000 odsłonięto pomnik Jana Pawła II autorstwa Krystyny Fałdygi-Solskiej. 1 sierpnia 2002 otwarto na ul. Piotrkowskiej Pomnik Łodzian Przełomu Tysiącleci – czyli imiennej nawierzchni pokrywającej fragment głównej ulicy miasta (od ul. Tuwima do Nawrot). 16 maja 2008 ustawiono pionowy obelisk upamiętniający 185. rocznicę przemianowania starego traktu piotrkowskiego na ulicę Piotrkowską. Każdy pręt (obelisku) o grubości 1 cm symbolizuje jeden rok od tego wydarzenia (pomysłodawcą był Marek Janiak, ówczesny prezes Fundacji Ulicy Piotrkowskiej). W 2015 ulica Piotrkowska została uznana pomnikiem historii. Remont Piotrkowskiej w latach 1990–1997Przed 1990 ul. Piotrkowska, mimo że stanowiła najważniejszą ulicę w mieście, nie wyróżniała się szczególnie swoim wystrojem od innych ulic. Plany zamienienia jej w deptak po II wojnie światowej, zakończyły się tylko przeniesieniem tramwajów na równoległą Promenadę (obecnie al. Kościuszki). Przed tą zmianą Promenada odgrywała rolę bulwaru spacerowego. Jej środkiem prowadził szeroki pas zieleni, który został przeznaczony na trasę tramwajową. Na faktyczną zamianę Piotrkowskiej na deptak nie starczyło już woli politycznej, choć pomysł od czasu do czasu powracał. Wstępem do tego było stopniowe ograniczanie ruchu na ulicy poprzez wprowadzenie zakazu parkowania i postawienia znaków nakazu skrętu na prawie wszystkich skrzyżowaniach na odcinku od al. Mickiewicza do placu Niepodległości. W latach 1945–1990 ulica ulegała postępującej degradacji. Do połowy lat 70. XX w. stare, eklektyczne kamienice nie były uważane przez ówczesną władzę za zabytki. Kilkanaście z nich zostało wyburzonych, pod budowę biurowców i domów handlowych budowanych zwykle w stylu międzynarodowym. Jeszcze w latach 80. odpadające, grożące przechodniom elementy zdobnicze elewacji niszczejących kamienic były często po prostu skuwane ze ścian, choć zaczęto już wówczas renowację kilku wybranych obiektów. Charakter ulicy zmienił się dopiero po 1990, kiedy to, z inicjatywy architekta Marka Janiaka, członka grupy artystycznej Łódź Kaliska, powstała Fundacja Ulicy Piotrkowskiej, która za cel obrała sobie modernizację tej ulicy i zrealizowanie idei deptaka. Jako pierwszy, w 1992 został wyłączony z ruchu odcinek od Al. Piłsudskiego do ul. Tuwima. Został on wyłożony kolorową kostką i zaopatrzony w modernistyczne latarnie i inne elementy małej architektury. Był on mocno krytykowany przez konserwatorów i historyków kultury, jako nie przystający do ogólnego klimatu tej ulicy. Kolejne części ulicy w kierunku północnym, aż do Placu Wolności były przebudowywane i wyłączane z ruchu w latach 1993–1997. Były one wykładane szarą kostką lub kostką imitującą dawny bruk i zaopatrywane w coraz ładniejsze, stylowe elementy małej architektury. Każdy kolejno oddawany odcinek ma jednak inną powierzchnię i inny styl dodatków, co również bywa krytykowane. Jeszcze przed oddaniem ostatniego odcinka przeznaczonego na deptak, kostka na pierwszym odcinku uległa daleko idącemu zniszczeniu. Od 1995 była ona stopniowo wymieniana na bardziej szarą i solidniejszą kostkę, w którą przy okazji wbudowano Pomnik Łodzian Przełomu Tysiącleci. Wraz ze zmianą wystroju ulicy, remontowane były także stojące przy niej kamienice i pałacyki, do których wprowadzały się puby, restauracje, sklepy i kawiarnie. Początkowo remontowano głównie fasady kamienic, jednak ze wzrostem popularności ulicy i zajęciem większości najbardziej atrakcyjnych lokali frontowych, rewitalizacja stopniowo zaczęła też dochodzić do podwórek i oficyn. Obecnie, jakkolwiek nie wszystkie, to jednak znaczny odsetek podwórek również jest wyłożony kostką i wykorzystany do prowadzenia handlu i gastronomii. Remont Piotrkowskiej w latach 2012–2014W 2012 roku postanowiono ponownie wyremontować ulicę Piotrkowską na odcinku od Placu Wolności do skrzyżowania z alejami: Piłsudskiego oraz Mickiewicza, gdyż kostka betonowa była w coraz gorszym stanie. Remont został podzielony na etapy, celem było ujednolicenie nawierzchni na całym odcinku – kostkę betonową zamieniono na płyty granitowe, wymieniono latarnie, a także zwężono jezdnię. Największą zmianą są jednak meble miejskie – pojawiły się ławki, stojaki i kosze, wszystkie koloru antracytowego. Remont zakończono w lipcu 2014 r. ObecnieDziś Piotrkowska to oś aglomeracji łódzkiej. To tu, lub w jej pobliżu znajdują się niemal wszystkie najważniejsze urzędy administracji publicznej, siedziby banków, sklepy, restauracje i mnóstwo pubów. To tu odbywa się większość łódzkich imprez, festynów, marszów i uroczystości państwowych. Piotrkowska przez wielu nazywana kiedyś „Biglem”, teraz zdecydowanie częściej określana mianem „Pietryny”. Jest to centrum kulturalne, polityczne, sentymentalne, handlowe i biznesowe Łodzi. Po wybudowaniu blisko południowego końca deptakowej części Piotrkowskiej, centrum handlowego Galeria Łódzka z ulicy tej wyprowadziło się wiele sklepów, co spowodowało jej wyraźny regres. Po ok. roku, lokale po opuszczonych sklepach zaczęły się jednak stopniowo ponownie zapełniać, choć niektóre, na początku 2006 stały nadal puste. Podobny proces był obserwowany po uruchomieniu kolejnego centrum handlowego, blisko północnego końca ulicy – Centrum Manufaktury. Pomiędzy ul. Tuwima a Nawrot znajduje się Pomnik Łodzian Przełomu Tysiącleci, czyli imienna nawierzchnia pokrywająca fragment ul. Piotrkowskiej; prawdopodobnie jest to jedyny tego typu pomnik na świecie, zawierający obecnie 13454 imienne kostki. Od 1 czerwca 2009 roku na ulicy Piotrkowskiej znajdują się zdroje uliczne, czyli seria obiektów małej architektury, powstała dzięki inicjatywie Zakładu Wodociągów i Kanalizacji w Łodzi w ramach projektu „Fontanny dla Łodzi”. Zdroje, w formie granitowych kolumn z rzeźbami dzieci i ryb, dostarczają wody pitnej przechodniom. Ich twórcami są łódzcy rzeźbiarze, Magdalena Walczak i Marcin Mielczarek, autorstwa których jest także Pomnik Misia Uszatka, znajdujący się przy ulicy Piotrkowskiej 87. Ruch ulicznyOd placu Niepodległości do skrzyżowania z aleją Mickiewicza i aleją Piłsudskiego obowiązuje normalny ruch uliczny. Ta część ulicy jest wyłożona asfaltem i chodnikami z płyt betonowych. Na odcinku od placu Niepodległości do skrzyżowania z ulicami Żwirki oraz Wigury utrzymywany jest intensywny ruch tramwajów i autobusów. Mimo to, również na tym odcinku ulicy funkcjonuje wiele sklepów, restauracji i pubów, aczkolwiek nie mają one tak reprezentacyjnego charakteru, jak na deptakowej jej części. Od alei Piłsudskiego do placu Wolności (z wyjątkiem odcinków Moniuszki-Traugutta i Roosevelta-Piłsudskiego) ulica jest wyłączona z normalnego ruchu samochodowego. Prawo wjazdu mają osoby posiadające odpowiednie identyfikatory ZDiT (mieszkańcy, osoby prowadzące sklepy i puby, pojazdy ochrony, taksówki i wielu notabli) oraz dostawcy w godzinach 6-11 i 19-20. Przez całą dobę obowiązuje tu ograniczenie prędkości do 20 km/h. Na każdym skrzyżowaniu są ustawione nakazy skrętu. Piotrkowska nie jest formalnie deptakiem. Sytuacja ta zmienia się tylko w trakcie imprez masowych, kiedy to ulica jest skutecznie wyłączana z ruchu, np. w trakcie „Dni Łodzi”. Piotrkowska nie jest oznakowana jako strefa piesza, ale jest ulicą o ograniczonym i uspokojonym ruchu samochodowym. Ze względu na długość tego odcinka i brak wzdłuż niego typowej, publicznej komunikacji kołowej, jej rolę w dużym stopniu przejęły riksze. Riksze na Piotrkowskiej zostały zainaugurowane w 1993 z inicjatywy Fundacji Ulicy Piotrkowskiej, która wywalczyła prawo do jazdy rowerami wzdłuż całej ulicy, oraz wspierała powstawanie przedsiębiorstw organizujących ten rodzaj transportu. Początkowo transport ten nie był koncesjonowany, ale w 2000 roku przeprowadzono kontrolę riksz i rozpoczęto ich koncesjonowanie, co znacznie podwyższyło jakość oferowanych przez nie usług. W marcu 2006 po Piotrkowskiej jeździło ok. 100 riksz, z których połowa była zrzeszona w dwóch dużych korporacjach, a reszta stanowiła własność osób nimi jeżdżących. Łódź, jest jednym z nielicznych miast w Europie, w którym transport rikszami przyjął się na stałe i spełnia praktyczne funkcje transportowe, a nie stanowi wyłącznie atrakcji turystycznej. Riksze jeżdżą po Piotrkowskiej przez cały rok. Większość riksz jest zaopatrzona w daszki i osłony przeciwwiatrowe, co umożliwia ich eksploatację także w trudnych warunkach atmosferycznych. Łódzkie riksze są produkowane między innymi przed łódzkie przedsiębiorstwo „Riksza SC”, które zaopatruje w te pojazdy także inne miasta w Polsce, Londyn, Frankfurt nad Menem i kilka innych dużych miast w Europie. W 2003 jako alternatywa dla riksz, został uruchomiony tzw. trambus – powolny, nieprzekraczający prędkości 20 km/h autobus, będący atrapą zabytkowego tramwaju Herbrand „na gumowych kołach”. Jednakże z powodu remontu ulicy kursowanie trambusa po Piotrkowskiej zostało zawieszone, a po zakończeniu prac nie przywrócone. W okresie wiosenno-jesiennym, część jezdni jest zajmowana przez ogródki prowadzone przez restauracje, kawiarnie i puby. Największe ich zagęszczenie występuje na odcinku od ulicy Roosevelta do ulicy Jaracza. Ten fragment Piotrkowskiej pełni taką rolę, jaka w innych miastach jest realizowana przez rynki starówek. Galeria Wielkich ŁodzianOd 1999 ul. Piotrkowska jest dekorowana wykonywanymi w brązie rzeźbami plenerowymi stojącymi na jej chodnikach, upamiętniającymi sławne osoby związane z Łodzią, które tworzą tzw. Galerię Wielkich Łodzian. Aleja GwiazdNa ul. Piotrkowskiej między ul. 6 Sierpnia a pasażem Rubinsteina znajduje się Aleja Gwiazd. Pomysłodawcą alei, na wzór hollywoodzki, w 1996 roku był Jan Machulski. Pierwsza mosiężna gwiazda – dla aktora Andrzeja Seweryna – została wmurowana dwa lata później. Po stronie parzystej (wschodniej) są gwiazdy reżyserów, po stronie nieparzystej znajdują się płaskorzeźby aktorów. Ważniejsze obiekty i miejsca
Synagogi i prywatne domy modlitewnePrzy Piotrkowskiej nigdy nie istniała synagoga (był tylko jeden dom handlowy, pełniący przez krótki czas rolę bożnicy, przez co przez wielu jest często mylony z synagogą). Wielu Żydów udostępniało jednak również swoje mieszkania do celów modlitewnych jako prywatne domy modlitewne. Fraszka
|
- Zaloguj się albo zarejestruj aby dodać komentarz
- 264 odsłony