Synagoga Wielka w Katowicach

Synagoga Wielka w Katowicach (niem. Große Synagoge) − największa przedwojenna synagoga w Katowicach, znajdująca się przy ulicy Adama Mickiewicza, w centrum miasta. Była jednym z najbardziej charakterystycznych budynków miasta. Obecnie w tym miejscu znajduje się plac Synagogi z pamiątkową tablicą.

Synagoga Wielka w Katowicach (niem. Große Synagoge) − największa przedwojenna synagoga w Katowicach, znajdująca się przy ulicy Adama Mickiewicza, w centrum miasta. Była jednym z najbardziej charakterystycznych budynków miasta. Obecnie w tym miejscu znajduje się plac Synagogi z pamiątkową tablicą.

Historia

Koncepcje budowy nowej większej synagogi narodziły się w 1890 i wtedy to również wystosowano petycję podpisaną przez 175 osób z prośbą o zezwolenie na budowę nowej, większej synagogi. Głównymi powodami budowy była zbyt mała pojemność starej synagogi oraz zbyt wielkie różnice między Żydami konserwatywnymi, którzy uczęszczali do starej synagogi a Żydami reformowanymi, zwolennikami asymilacji kulturowej. Po kilku miesiącach otrzymano pozytywną odpowiedź od władz miejskich, ze zgodą na budowę synagogi.

Wkrótce inicjatorzy budowy zakupili z własnych funduszy pusty plac przy ówczesnej August-Schneiderstraße, obecnie ulicy Adama Mickiewicza. Działka o powierzchni 4500 m² była tak wystarczająco duża że postanowiono również na niej wybudować mykwę, rytualną rzeźnię drobiu oraz piekarnię macy. Etapem rozpoczynającym budowę synagogi w 1896 było położenie kamienia węgielnego, przez ówczesnego rabina katowickiego Salomona Wienera. Projekt synagogi wykonał niemiecki architekt Max Grünfeld − syn Ignatza Grünfelda architekta i budowniczego starej synagogi. Prace budowlane zakończono w 1900, kosztowały one ponad 500 tysięcy marek.

Uroczyste otwarcie synagogi nastąpiło w święto Rosz ha-Szana, 12 października 1900. W 1901 w synagodze odbył się Światowy Kongres Syjonistyczny.

Przed I wojną światową pomiędzy skrzyżowaniem Meisterstraße (obecnie ul. F. Chopina), August-Schneiderstraße (obecnie ul. A. Mickiewicza i Teichstraße (obecnie ul. Stawowa) a Kurfürstenstraße (obecnie ul. ks. Piotra Skargi), przy Synagodze Wielkiej, istniał Tiele-Winckler Platz (pol. plac Tiele-Wincklerów).

Synagoga przetrwała niespełna cztery dekady − dopiero 4 września 1939 została podpalona przez Niemców. Kiedy ruiny dogasły, przekopano piwnice w poszukiwaniu kosztowności, ale nie znaleziono nic oprócz niedopalonych zwojów Tory. Po wojnie rozebrano zgliszcza synagogi, a cegły najprawdopodobniej wywieziono do Warszawy. Żydzi, którzy powrócili do Katowic mieli w planach odbudowę synagogi, lecz władze miejskie i sytuacja polityczna nie pozwoliły na odbudowę.

Obecnie na miejscu gdzie stała synagoga znajduje się plac Synagogi z targowiskiem. W lipcu 1988 wystawiono pomnik z treścią w językach polskim i hebrajskim:

"Dla uczczenia pamięci Żydów, mieszkańców Katowic - zgładzonych przez niemieckiego okupanta w latach 1939−1945".

Architektura

Murowany gmach synagogi wzniesiono na planie lekko zmodyfikowanego prostokąta, w stylu łączonego neogotyku, neorenesansu, eklektyzmu i stylu mauretańskiego. Architekt podczas projektowania synagogi najprawdopodobniej inspirował się głównie niemieckimi synagogami reformowanymi, m.in. Nową Synagogą w Berlinie czy synagogą w Bohum.

Najbardziej charakterystycznym elementem synagogi była wielka kopuła o żebrowej konstrukcji, znajdująca się bezpośrednio nad główną salą modlitewną. Na jej szczycie umieszczona była latarnia. Kolejnym efektownym elementem były późnogotyckie ogromne okna ozdobione koronkowymi maswerkami oraz naczółki zwieńczone strzelistymi wieżyczkami.

Wewnątrz przed główną salą znajdował się prostokątny Przedsionek, w którym znajdowały się również szatnie, pokój zaślubin oraz kancelaria. Skrzydła przedsionku zwieńczone były kopułkami. Główna sala modlitewna mogła pomieścić około 1120 osób, po 670 dla mężczyzn i 450 dla kobiet.

Odbudowa

W czerwcu 2006, fundacja Or Chaim poinformowała o planach odbudowy synagogi. Początkowo planuje się odkupienie placu targowego od prywatnego właściciela. Według planów organizatorów, synagoga miałaby być odbudowana dokładnie taką, jaka była jeszcze na początku 1939.

Synagoga miałaby służyć celom sakralnym ale również jako ozdoba miasta i miejsce pojednania chrześcijańsko-żydowskiego. Jak podaje Jarosław Banyś − prezes fundacji, synagoga mogłaby powstać za około 10 lat.