Sejm Śląski

Gmach Sejmu Śląskiego – zabytkowy budynek znajdujący się w centrum Katowic, przy ulicy Jagiellońskiej 25. Wybudowany w stylu modernistycznym. W okresie międzywojennym jeden z największych budynków administracyjnych w Polsce. Jego sala sejmowa była wzorcem dla sali Sejmu II RP. Obecnie siedziba śląskiego Urzędu Marszałkowskiego i Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego.

Gmach Sejmu Śląskiego – zabytkowy budynek znajdujący się w centrum Katowic, przy ulicy Jagiellońskiej 25. Wybudowany w stylu modernistycznym. W okresie międzywojennym jeden z największych budynków administracyjnych w Polsce. Jego sala sejmowa była wzorcem dla sali Sejmu II RP. Obecnie siedziba śląskiego Urzędu Marszałkowskiego i Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego.

Historia

Konkurs na projekt budynku dla Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego i Sejmu Śląskiego został ogłoszony w 1923 roku. Wpłynęło na niego 67 prac. Akceptację uzyskał projekt autorstwa architektów z Krakowa: L. Wojtyczki, P. Jurkiewicza, K. Wyczyńskiego i S. Żeleńskiego. Projekt został zrealizowany w latach 1925–1929.

Jeszcze nie do końca wykończony i wyposażony budynek został poświęcony 5 maja 1929 r. przez bpa Arkadiusza Lisieckiego. W uroczystości uczestniczył ówczesny Prezydenta II RP – Ignacy Mościcki. Ostatnie prace wykończeniowe i wyposażeniowe zakończono w 1932 roku. Koszt budowy gmachu wyniósł 12,5 mln ówczesnych złotych. W całości sfinansował ją Skarb Śląski.

Do wybuchu II wojny światowej w gmachu Sejmu Śląskiego mieściło się również (w założeniu tymczasowo), powstałe w 1929 r., Muzeum Śląskie, którego otwarcie w specjalnie dla niego wybudowanym budynku przy obecnym Placu Bolesława Chrobrego miało nastąpić w sierpniu 1939 roku.

W okresie II wojny światowej, w latach 1941–1945 budynek był siedzibą gauleitera i władz Reichsgau Oberschlesien, w składzie którego znalazł się Górny Śląsk i zachodnia Małopolska, z Katowicami jako stolicą.

Obecnie w budynku Sejmu Śląskiego mieści się Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Śląski Urząd Wojewódzki oraz kilka innych urzędów np. Śląskie Kuratorium Oświaty.

Z dniem 18 sierpnia 1978 r. gmach został wpisany do rejestru zabytków (nr rej.: A/285/09).

22 października 2012 roku gmach został uznany za Pomnik historii.

Architektura

Dane ogólne

Budynek powstał w konstrukcji żelbetonowej, z zewnątrz obłożony płytami z piaskowca. W stylu modernistycznym. Składa się z czterech skrzydeł tworzących zamknięty czworobok. Na wewnętrznym dziedzińcu do jednego ze skrzydeł przylega osobny budynek sali sejmowej, wzniesiony na planie okręgu.

Ogólna powierzchnia zabudowana budynku wynosi ok. 6 550 m². Obiekt zawiera 634 pomieszczenia o łącznej kubaturze 161 474 m³. W momencie oddania do użytku był największym budynkiem biurowym w Polsce.

Budynek ma łącznie siedem kondygnacji: pięć nadziemnych oraz dwa piętra podziemne. Znajduje się w nim 1300 okien. Łączna długość korytarzy wynosi ponad 6 km.

Sala Sejmowa

Sala Sejmowa posiada 80 miejsc dla posłów i prezydium Sejmu, 30 dla przedstawicieli Urzędu, 30 dla prasy oraz na galerii 120 miejsc dla publiczności. Centralnym miejscem jest trybuna marszałkowska z bogato zdobionymi fotelami marszałka i wicemarszałków. Sala Sejmu Śląskiego posłużyła jako wzorzec dla budowanej w podobnym czasie siedziby Sejmu Rzeczypospolitej w Warszawie.

Sala Marmurowa

Sala „Marmurowa”, nazywana niegdyś „Recepcyjną” służyła jako miejsce oficjalnych spotkań i balów. W okresie II wojny światowej została poważnie przebudowana w stylu monumentalnej architektury nazistowkiej, według projektu Alberta Speer a, „nadwornego” architekta Adolfa Hitlera. Wzorem było podobne w funkcji jedno z pomieszczeń kancelarii III Rzeszy w Berlinie. Obecnie Sala „Marmurowa” wykorzystywana jest m.in. jako miejsce konferencji.

W związku ze swoim podobieństwem do pomieszczeń kancelarii III Rzeszy została wykorzystana w niektórych scenach w serialu „Stawka większa niż życie”.

Sala Boazeryjna

Przed II wojną światową służyła jako prywatny salon wypoczynkowy Wojewody Śląskiego – Michała Grażyńskiego.

W latach 90. XX wieku, w trakcie gruntownych prac konserwatorskich podjętych z inicjatywy ówczesnego wojewody śląskiego – Wojciecha Czecha, usunięto z boazerii wiele warstw farb, przywracając jej pierwotny wygląd. Obecnie Sala Boazeryjna jest wykorzystywana jako miejsce kuluarowych lub mniej licznych spotkań wojewody śląskiego z odwiedzającymi go dygnitarzami państwowymi i zagranicznymi.

Skarbiec

W podziemiach budynku znajduje się skarbiec, w którym w okresie międzywojennym przechowywano tzw. Skarb Śląski. Jego mury mają około 1,5 metra grubości. Ciekawostką jego konstrukcji jest mechanizm, który przy próbie dostania się do niego przez osoby niepowołane automatycznie zatapia Skarb w basenie znajdującym się poniżej podłogi.

Tuż przed wybuchem II wojny światowej znajdowało się w nim około tony złota w sztabach. Obecnie skarbiec służy jako miejsce do archiwum urzędu śląskiego i wojewody.

Tunele

W podziemiach gmachu znajduje się kilka tuneli przewidzianych najprawdopodobniej do skrytej ewakuacji dostojników i osób w nim zatrudnionych. Jeden z nich przechodzi pod ulicą Juliusza Ligonia, a wyjście z niego znajduje się w ogrodzie jednego z pobliskich domów. Drugi wiedzie do placu K. Miarki i tam łączy się z tamtejszym systemem podziemnych przejść. Ten odkryto podczas postawienia pomnika Wojciecha Korfantego. Trzeci prowadzi w stronę obecnego Górnośląskiego Centrum Kultury.

Schron

Podczas II wojny światowej część piwnic zostało przez Niemców przekształcona w niewielki schron. Znajduje się on pod dawnym mieszkaniem wojewody Grażyńskiego. Schron został m.in. wyposażony w urządzenia wentylujące.

Winda

W gmachu znajduje się tzw. „winda paciorkowa” (inna nazwa: dźwig okrężny), nazywana popularnie „pater noster”. W tym systemie kabiny windy (tu jest ich w sumie czternaście), nie posiadające drzwi, ciągle krążą nie zatrzymując się na piętrach. Wchodzi się do nich podczas ich ruchu pionowego. Wszystkie są zawieszone na potężnym stalowym łańcuchu. Wejście jest bezpieczne, ponieważ poruszają się one z niewielką prędkością 0,286 m/s, na specjalnych szynach zapewniających stabilność. Jest dziełem niemieckiej firmy VEB Aufzugswerk z Lipska.

Funkcjonowała do 1967 r., kiedy to z przyczyn technicznych została unieruchomiona. Gruntownie zrekonstruowano ją, usuwając poprzednią konstrukcję, w końcu lat 70. XX w. i uruchomiono ponownie w 1980 roku.

Windy tego typu można spotkać głównie w Niemczech. W Polsce zachowały się cztery takie konstrukcje: dwie w Katowicach i po jednej w Opolu oraz Wrocławiu, czyli na terenach, które po II wojnie światowej zostały włączone w obszar Państwa Polskiego.