Ratusz

0

Ratusz w Krakowie (istniejący w latach ok. 1300–1820) – budowla wzniesiona na przełomie XIII i XIV wieku, dziś nieistniejąca, jedna z najstarszych w Polsce siedzib władz miejskich w średniowieczu i czasach nowożytnych.

Budynek był położony w południowo-zachodniej części Rynku, prostopadle do Sukiennic, zburzony został w 1820 roku. Współczesna szczegółowa rekonstrukcja poza materiałem archeologicznym (wykopaliska prowadzone w latach 2005–2006), dokonana została w oparciu o plan miejski (nazywany "Planem Dominika Pucka") z 1787 roku, którego autorem był miejski geometra Dominik Pucek (1723–1789) oraz liczny materiał ikonograficzny (m.in. krakowski Rynek uwieczniony został na trzech obrazach Michała Stachowicza, z których dwa dotyczyły insurekcji kościuszkowskiej a trzeci pochodu na Rynku w dniu składania homagium ks. Karolowi Auerspergowi 17 sierpnia 1796 roku), jak też archiwalia miejskie (np. Schmaus von Livonegg, dyrektor ck dyrekcji budownictwa w Krakowie, wykonał w roku 1802 inwentaryzację rysunkową i projekty przebudowy ratusza; poza tym liczne akta ławnicze, wójtowskie, radcowskie, księgi rachunkowe, rejestry podatkowe, księgi wiertelnicze i akta cechowe).

Czytaj dalej

Ratusz w Krakowie (istniejący w latach ok. 1300–1820) – budowla wzniesiona na przełomie XIII i XIV wieku, dziś nieistniejąca, jedna z najstarszych w Polsce siedzib władz miejskich w średniowieczu i czasach nowożytnych.

Budynek był położony w południowo-zachodniej części Rynku, prostopadle do Sukiennic, zburzony został w 1820 roku. Współczesna szczegółowa rekonstrukcja poza materiałem archeologicznym (wykopaliska prowadzone w latach 2005–2006), dokonana została w oparciu o plan miejski (nazywany "Planem Dominika Pucka") z 1787 roku, którego autorem był miejski geometra Dominik Pucek (1723–1789) oraz liczny materiał ikonograficzny (m.in. krakowski Rynek uwieczniony został na trzech obrazach Michała Stachowicza, z których dwa dotyczyły insurekcji kościuszkowskiej a trzeci pochodu na Rynku w dniu składania homagium ks. Karolowi Auerspergowi 17 sierpnia 1796 roku), jak też archiwalia miejskie (np. Schmaus von Livonegg, dyrektor ck dyrekcji budownictwa w Krakowie, wykonał w roku 1802 inwentaryzację rysunkową i projekty przebudowy ratusza; poza tym liczne akta ławnicze, wójtowskie, radcowskie, księgi rachunkowe, rejestry podatkowe, księgi wiertelnicze i akta cechowe).

Zespół zabudowań ratuszowych

Ratusz stanowiła kamienna, początkowo dwukondygnacyjna (później trzykondygnacyjna) budowla wzniesiona na planie prostokąta o wymiarach 30 na 10 metrów. Do budynku od południowego wschodu przylegała wieża ratuszowa, przestrzeń pomiędzy ratuszem a wieżą zajmował wewnętrzny dziedziniec, zamknięty z dwóch pozostałych stron przez mur z galerią dla straży i kabaty/kazamaty czyli więzienie. Do ratusza od strony północnej przylegał spichlerz, a od południowej – wieża ratuszowa. Główne wejście do ratusza znajdowało się od strony Sukiennic. Nad bramą wisiały trzy kamienne tarcze z herbami Rzeczypospolitej, Wielkiego Księstwa Litewskiego i Krakowa. We wnętrzu ratusza na parterze znajdowała się obszerna sień z kominkiem, schodami i drzwiami do Izby Pańskiej.

Najważniejsze pomieszczenia dawnego ratusza to:

  • Izba Rady, zwana Izbą Pańską (dodatkowo pełniła także funkcje sali sądowej), mieściła się ona na drugiej kondygnacji
  • Izba Ławnicza (po pożarze Domu Ławników)
  • Izba Kupiecka
  • Izba Wójtowska
  • Sala Ratuszna
  • Gmach Królewski
  • kabaty ratuszowe (tzw. dłużnica miejska)
  • dziedziniec straceń – między kabatami i ratuszem (służył za miejsce straceń)
  • kaplica ratuszowa
  • inne izby

Krakowski ratusz był obiektem jak na owe czasy bardzo kompleksowym – w skład ratuszowego zespołu budynków wchodziły następujące zabudowania:

  • wieża ratuszowa
  • odwach ratuszowy
  • piwnica miejska
    • kazamaty ratuszowe z tortornią
    • Piwnica Świdnicka
  • spichlerz miejski
  • arsenał miejski
  • Dom Notariusza
  • Dom Ławników (po jego pożarze przekształcono w Izbę Ławniczą)
  • smatruz
  • arkadowy ganek pełniący rolę trybuny (od wschodu, czyli od Sukiennic)

Historia

  • Początki: XIV – XV wiek

Krakowski ratusz wzniesiony został na przełomie XIII i XIV wieku, najstarsza informacja źródłowa o ratuszu pochodzi z 1313 lub 1316 roku. W latach 1397–1399 wzniesiono Dom Notariusza. W drugiej połowie XIV wieku w wyniku przebudowy ratusz zyskał trzecią kondygnację, a także blendowane szczyty ze sterczynami, ośmioboczne wieżyczki na narożnikach, arkadowy ganek-loggia od wschodu, pełniący rolę trybuny.

  • Rozwój: XVI – XVIII wiek

W latach 30. i 40. XVI w. ratusz zmodernizowano, zakładając wielkie okna w jego wschodniej elewacji. W 1547 roku od południa zbudowano nowe kabaty. W latach 1561–1563 wzniesiono zwieńczony w XVII wieku attyką Spichlerz. W 1678 roku powstało drugie piętro ratusza od strony wschodniej (mieszczące arsenał), nakryte dachem pogrążonym i zwieńczone attyką. Znajdował się tam balkon wsparty na dwunastu konsolach. Balkon ten zawalił się w 1702 roku, przygniatając szwedzkich żołnierzy. Po 1782 roku wzniesiono klasycystyczny odwach przylegający do wieży ratuszowej. Przed 1782 rokiem zmianie uległa wieża nakryta nowym XVIII wiecznym hełmem, w miejsce starego gotyckiego nawiązującego do zwieńczenia Wieży Mariackiej.

  • Wyburzenie ratusza i odbudowa odwachu: XIX wiek

W dniu 1 marca 1817 roku na posiedzeniu Zgromadzenia Reprezentantów Wolnego Miasta Krakowa uchwalono m.in., co następuje: Ponieważ część gmachu starym Ratuszem zwanego od dawna na spichrze obrócona w stanie opustoszałym znajduje się; te więc spichrza mają być zburzonymi kosztem skarbu i materiał na fabrykę skarbową użyty. Gdy trzy lata później przystąpiono do realizacji tej uchwały, tj. do wyburzania spichlerza, mury właściwego ratusza zarysowały się na tyle poważnie, że musiano rozebrać i sam ratusz, zostawiając jedynie wieżę i obszerne piwnice. W 1820 roku ratusz został zburzony mimo pierwotnych zamiarów wyburzenia jedynie spichlerza. Niektóre elementy zabytkowe zostały zdeponowane w innych krakowskich budynkach (np. portal i drzwi z Izby Pańskiej od 1856 roku w Collegium Maius, galeria portretów sztalugowych z Izby Ławniczej w Instytucie Technicznym, następnie w Szkole Sztuk Pięknych, od 1913 roku w Sali Portretowej magistratu przy placu Wszystkich Świętych). Myśl o odbudowie ratusza kilkakrotnie powracała w ostatnich dekadach XIX i na początku XX w. W roku 1829 nastąpiła zagospodarowanie przestrzeni po zburzonych kabatach, wtedy też rozbudowano odwach. W latach 1881–1882 wzniesiono nowy, neogotycki odwach.

  • Remonty: XX – XXI wiek

Po II wojnie światowej, w 1946 zburzono neogotycki odwach utożsamiany z wrogim panowaniem austriackim oraz niemieckim. Obecnie po Krakowskim Ratuszu pozostała jedynie wieża ratuszowa wraz z piwnicami. Pozostałości te są systematycznie odnawiane i remontowane. Prace architektoniczne prowadzone były w następujących latach:

  • 1962–1967 (odrestaurowanie piwnic)
  • 1983–1987 (przebudowanie piwnic dla potrzeb ówczesnego Teatru Maszkaron, dzisiejsza Scena pod Ratuszem Teatru Ludowego)
  • 1997–1998 (remont piwnic)

Ratusz - to miejsce nie posiada jeszcze przewodnika. Jeśli znasz to miejsce, to tutaj możesz napisać przewodnik.