Puszcza Augustowska

0

Puszcza Augustowska (lt. Augustavo giria, biał. Аўгустоўская пушча) – duży kompleks leśny położony w województwie podlaskim oraz na Litwie i Białorusi. Powierzchnia całej puszczy wynosi ok. 160 tys. ha, z czego w granicach Polski znajduje się ponad 114 tys. ha. Na jej terenie znajduje się Wigierski Park Narodowy.

Czytaj dalej

Puszcza Augustowska (lt. Augustavo giria, biał. Аўгустоўская пушча) – duży kompleks leśny położony w województwie podlaskim oraz na Litwie i Białorusi. Powierzchnia całej puszczy wynosi ok. 160 tys. ha, z czego w granicach Polski znajduje się ponad 114 tys. ha. Na jej terenie znajduje się Wigierski Park Narodowy.

Geografia

Puszcza Augustowska leży na obszarze niemal płaskiego pola sandrowego, usypanego podczas postoju lądolodu skandynawskiego w okresie zlodowacenia bałtyckiego. Jedynym urozmaiceniem rzeźby terenu są wydmy.

Puszczę przecina dział wodny Wisły (ok. 40% obszaru puszczy; rzeki: Rospuda i Blizna) oraz Niemna (ok. 60% obszaru puszczy; Czarna Hańcza z dopływami: Marychą i Wołkuszanką).

Na terenie puszczy znajdują się liczne jeziora: Wigry, Sajno, Białe Augustowskie, Necko, Studzieniczne, Serwy, Blizno, Pomorze i inne.

Klimat tych terenów należy do najsurowszych w Polsce (poza górami). Średnia temperatura roczna wynosi 6 st. C, roczna amplituda – prawie 24 st. C (od –5,6 st. zimą do +17,3 st. latem). Zima trwa 114 dni (od końca listopada), pokrywa śnieżna zalega 101 dni.

Dzieje Puszczy

Fazy rozwoju

Lasy dzisiejszej Puszczy Augustowskiej zaczęły kształtować się u schyłku ostatniego zlodowacenie w okresie zwanym późnym glacjałem (ok. 14 tys. do 11,7 tys. lat temu). Fazy rozwoju lasów wokół Wigier zostało odtworzone na podstawie osadów dennych tego jeziora (większość puszczy miała warunki rozwoju zbliżone do tych z okolic Wigier). Wyróżniono cztery stadia rozwoju lasów wigierskich:

  • I. Lasy borealne sosnowo-brzozowe (11,7 do 10,4 tys. lat temu) - Dominowała sosna z domieszką brzozy, rzadko występowała osika i świerk. Zagęszczenie drzew, z dość dużym udziałem krzewów, początkowo było niewielkie, później wzrastało. Pod koniec okresu mógł pojawić się wiąz i leszczyna.
  • II. Wielogatunkowe lasy liściaste (10,4 do 4 tys. lat temu) - W tym okresie nastąpiła ekspansja ciepłolubnym drzew liściastych. Na początku głównie leszczyny, która prawdopodobnie dominowała w podszycie i miała dużo większy udział niż obecnie. Jednocześnie spadło znaczenie sosny. Podmokłe siedliska zajmowała olsza. Od początku okresu miała też miejsce ekspansja dębu, lipy, jesionu i wiązu, która apogeum osiągnęła w środkowej części okresu, zmniejszając zasięg leszczyny. Świerk był słabo rozpowszechniony. W końcowej części okresu dominującym drzewem liściastym stał się dąb. Wzrosło też znaczenie świerku.
  • III. Lasy mieszane świerkowo-dębowe (4 tys. do ok. 430 lat temu) - Na początku okresu nastąpiła gwałtowna ekspansja świerka, z wyraźną redukcją wiązu, lipy, jesionu i leszczyny. Z drzew liściastych ważnym składnikiem lasów pozostał dąb. Ekspansji świerka sprzyjało ochłodzenie i zwilgotnienie klimatu. Mogła mieć też znaczenie działalność człowieka - świerk adaptował się dobrze w miejscu wyciętego lasu.
  • IV. Lasy sosnowo-świerkowe (od ok. 430 lat temu do dzisiaj) - W tym okresie zanotowano ustąpienie drzew o największych wymaganiach termicznych (lipa, wiąz i jesion), znaczne ograniczenie areału dębu, grabu i leszczyny oraz rozprzestrzenienie się sosny. W tym okresie na skład lasów większy wpływ wywarła działalność człowieka oraz gospodarka leśna.

Zaludnienie i eksploatacja

Puszcza Augustowska stanowiła w przeszłości część rozległych, dziewiczych lasów rosnących pomiędzy Litwą, Mazowszem i Rusią. Do XIII wieku jej teren był zamieszkiwany przez Jaćwingów. Po ich eksterminacji lub wysiedleniu ponowne zasiedlanie puszczy rozpoczęło się dopiero w XV wieku. Wtedy podzielono lasy na tzw. puszcze, czyli leśnictwa: Puszczę Perstuńską, Przełomską, Berżnicką i inne. W połowie XVI wieku weszły one w skład dóbr królewskich i były terenem łowów na grubego zwierza: tury, żubry, łosie, jelenie, dziki, niedźwiedzie, wilki. Wtedy też zaczęto eksploatować puszczę: wycinano drzewa, które następnie spławiano rzekami do portów bałtyckich; wyrabiano smołę, potaż, dziegieć i węgiel drzewny, wytapiano żelazo z rudy darniowej, zbierano miód z barci. W tym też czasie na południowym skraju puszczy zakładano wsie osockie - mieszkali w nich tzw. osocznicy, czyli strażnicy puszczy królewskiej. Przeważnie byli to chłopi, zwolnieni z obowiązków pańszczyźnianych, których funkcja przechodziła z ojca na syna - w ten sposób powstały m.in. wsie Starożyńce (rodzina Starożyńców), Markowce (Markowiczów), Skieblewo i Kurianka (Kurianowiczów). Z biegiem czasu stopniowo zmieniano ich w zwykłych chłopów pańszczyźnianych, wyjątkiem były Bohatery Leśne, w których osadzono Bohatyrowiczów z drobnej szlachty, pełniących swoją służbę aż do rozbiorów. Podobnie długo spełniali swoją powinność osocznicy z wsi Żabickie, którzy odpowiedzialni byli za przewożenie korespondencji zarządu lasów. Osiedlono tutaj także bartników, pilnujących królewskich barci - tak powstały wsie Bartniki i Rakowicze.

W okresie powstania styczniowego puszczańskie ostępy były schronieniem dla walczących i miejscem potyczek. W rezerwacie Kozi Rynek znajdują się mogiły powstańców poległych w bitwie z przeważającymi wojskami rosyjskimi 29.06.1863 r. W uroczysku leśnym Powstańce (na północ od Augustowa) w kwietniu 1863 r. działała kuźnia powstańcza (obecnie znajduje się tam pomnik).

W czasie I wojny światowej puszcza mocno ucierpiała z powodu rabunkowego wyrębu drzew przez Niemców (wycięto ok. 15% lasów).

Podczas II wojny światowej las ponownie służył za schronienie partyzantom. Był też miejscem straceń ludności – np. w okolicy wsi Szczebra w latach 1941 – 1944 zamordowano ok. 8000 ludzi, głównie Żydów.

Ochrona przyrody

Obszarowe formy ochrony przyrody

W północnej części Puszczy Augustowskiej leży Wigierski Park Narodowy, obejmujący jezioro Wigry i przylegające lasy. Ponadto, w najcenniejszych przyrodniczo fragmentach Puszczy Augustowskiej utworzono rezerwaty:

  • Kuriańskie Bagno – florystyczno-faunistyczny
  • Jezioro Kalejty – krajobrazowy
  • Kukle – krajobrazowy
  • Starożyn – florystyczny
  • Perkuć – florystyczny
  • Kozi Rynek – florystyczny, na terenie w większości bagiennym
  • Łempis – wodno-florystyczny
  • Mały Borek – florystyczny
  • Stara Ruda – wodno-florystyczny
  • Brzozowy Grąd – florystyczny, powstał w celu ochrony stanowiska storczyka – obuwika pospolitego.

Tereny puszczańskie zostały objęte też obszarami chronionego krajobrazu:

  • Puszcza i Jeziora Augustowskie
  • Dolina Rospudy
  • Pojezierze Sejneńskie
  • Dolina Biebrzy I.

Puszcza Augustowska znajduje się ponadto na liście planowanych obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 oraz została uznana za ptasią ostoję.

Flora

85% obszaru puszczy pokrywają bory z dużą przewagą sosny (ponad 70%, z cenną odmianą sosna augustowska) i mniejszym udziałem świerka (17%). Wiele jest drzewostanów starych, liczących ponad 120 lat. Nie są rzadkością drzewa o wysokości 30-40 m. Na niektórych obszarach rosną dobrze zachowane bory wilgotne i bagienne, wiele jest torfowisk. Występują też olsy (8,5% powierzchni, głównie w południowej części), a miejscami także grądy.

Ze względu na surowy klimat w puszczy zachowały się gatunki roślin będące reliktami północnymi: brzoza niska, cis, borówka bagienna, zimoziół północny i rosiczki.

Fauna

W Puszczy stwierdzono obecność ponad 2 tys. gatunków zwierząt (z tej liczby największą część stanowią owady).

Wśród ssaków występują: wilk, jenot, ryś, borsuk, jeleń szlachetny, łoś, sarna, zające: bielak i szarak, bóbr, piżmak, wydra i inne. W przeszłości żyły tu także tury, żubry, niedźwiedzie i rosomaki.

Spośród rzadkich ptaków żyją tu m.in.: bocian czarny, trzmielojad, orlik krzykliwy, gadożer, kania czarna, kania ruda, dzięcioły: białogrzbiety, trójpalczasty i zielonosiwy, głuszec oraz cietrzew.

W Puszczy żyją prawie wszystkie gatunki krajowych płazów i gadów, a w wodach bytuje ponad 30 gatunków ryb.

Z entomofauny na terenie Puszczy mają swoje stanowiska głównie motyle i ważki. Występujące prawnie chronione gatunki motyli jak też znajdujące się w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt - Bezkręgowce to: szlaczkoń torfowiec, modraszek arion, czerwończyk fioletek, czerwończyk nieparek, dostojka eunomia, dostojka akwilonaris, strzępotek hero, strzępotek soplaczek, skalnik alcyona, mszarnik jutta, wstęgówka bagienka, błyszczka zosimi, błyszczka mikrogamma. Spotykane chronione ważki to: zalotka większa, zalotka białoczelna, żagnica zielona i trzepla zielona. W minionym stuleciu wykazywany był gatunek ważki żagnicy torfowcowej.

Turystyka

Przez Puszczę Augustowską prowadzą liczne szlaki turystyczne: piesze, rowerowe i kajakowe. Jeziora są cenione przez żeglarzy i amatorów innych sportów wodnych, a także wędkarzy.

Atrakcje turystyczne na terenie Puszczy Augustowskiej:

  • Studzieniczna
  • Uroczysko Święte Miejsce

Puszcza Augustowska - to miejsce nie ma jeszcze przewodnika, a jego lokalizacja jest niepotwierdzona. Jeśli znasz to miejsce, to tutaj możesz napisać przewodnik i/lub wskazać lokalizację tego miejsca.