Pustynia Błędowska

Pustynia Błędowska – największy w Polsce obszar lotnych piasków (około 33 km²) leżący na pograniczu Wyżyny Śląskiej i Wyżyny Olkuskiej.

Rozciąga się od Błędowa (dzielnicy Dąbrowy Górniczej) na zachodzie do gminy Klucze na wschodzie. Granicą północną pustyni jest wieś Chechło, a na południu graniczy ona z dużym obszarem leśnym. Długość pustyni wynosi niecałe 10 km, a szerokość do 4 km. Średnia miąższość piasków to 40 m (maksymalnie do 70 m). Przez pustynię, ze wschodu na zachód, przepływa rzeka Biała Przemsza.

Obszar pustyni był objęty programem ochrony Life+ na Pustyni Błędowskiej, którego realizacja trwała do 30 listopada 2014 roku. Celem projektu było osiągnięcie właściwego stanu ochrony największego w Polsce kompleksu dwóch napiaskowych siedlisk przyrodniczych: ciepłolubnych muraw i wydm śródlądowych, pustyni.

Pustynia Błędowska – największy w Polsce obszar lotnych piasków (około 33 km²) leżący na pograniczu Wyżyny Śląskiej i Wyżyny Olkuskiej.

Rozciąga się od Błędowa (dzielnicy Dąbrowy Górniczej) na zachodzie do gminy Klucze na wschodzie. Granicą północną pustyni jest wieś Chechło, a na południu graniczy ona z dużym obszarem leśnym. Długość pustyni wynosi niecałe 10 km, a szerokość do 4 km. Średnia miąższość piasków to 40 m (maksymalnie do 70 m). Przez pustynię, ze wschodu na zachód, przepływa rzeka Biała Przemsza.

Obszar pustyni był objęty programem ochrony Life+ na Pustyni Błędowskiej, którego realizacja trwała do 30 listopada 2014 roku. Celem projektu było osiągnięcie właściwego stanu ochrony największego w Polsce kompleksu dwóch napiaskowych siedlisk przyrodniczych: ciepłolubnych muraw i wydm śródlądowych, pustyni.

Rozwój, zarastanie i ochrona pustyni

Pustynia w obecnej postaci jest pochodzenia antropogenicznego. W wyniku intensywnej działalności okolicznych mieszkańców na terenie pustyni poziom wód gruntowych opadł do tego stopnia, że uniemożliwiło to rozwój roślin. W połączeniu z intensywną wycinką lasów na potrzeby górnictwa i hutnictwa, rozwijających się w tych rejonach już od średniowiecza, spowodowało to odsłonięcie ok. 150 km² piasków (miąższość piasku dochodzi do 60 m), sięgających na południu aż w okolice Szczakowej. Pozostałości tej tzw. Dużej Pustyni Błędowskiej to już niemal całkowicie zarośnięta Pustynia Starczynowska na zachód od Olkusza oraz Dziadowskie Morze koło Boru Biskupiego w okolicach Bukowna.

Według legend pustynia miała powstać z rozsypanego przez diabła piasku, którym chciał on zasypać olkuską kopalnię srebra.

Na Pustyni Błędowskiej zdarzało się dawniej zjawisko fatamorgany.

W latach 50. część pustyni zaorano i obsadzono wierzbą ostrolistną oraz sosną. W połączeniu z pyłami przemysłowymi GOP-u i obserwowanym obecnie podnoszeniem się poziomu wód, spowodowało to znaczne zmniejszenie powierzchni odkrytych piasków. Część południowa pustyni jest już niemal całkowicie zarośnięta (wyjątkiem są krawędzie wschodnie), a część północna, w okolicach Chechła, jest wciąż terenem w dużej mierze odsłoniętym.

Obecnie podejmuje się działanie mające na celu uchronienie tego unikalnego obszaru poprzez karczowanie sukcesywnie zarastających drzew. W 2010 rozpoczął się program „Ochrona mozaiki siedlisk przyrodniczych w zlewni rzeki Białej Przemszy” realizowany przez Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego, w ramach którego przez pustynię zostanie wyznaczona ścieżka przyrodnicza o długości 12 km, odkrzewione oraz oczyszczone z niewybuchów zostanie 56 ha, usunięty zostanie muł z 10 ha Bagien Błędowskich i Stawu Jandy. Na pustyni prowadzony będzie także wypas zwierząt, co ma zapobiegać jej zarastaniu.

W 2013 roku pustynia została zamknięta dla zwiedzających, ze względu na prowadzone działania mające odnowić jej piaszczyste tereny. Ponowne otwarcie planowane było na wiosnę 2014, a zakończenie projektu "Czynna ochrona kompleksu priorytetowych siedlisk napiaskowych na Pustyni Błędowskiej" miało nastąpić w listopadzie 2014. Wartość projektu wynosi 9 mln zł, z czego 50% finansowane jest z programu Life+, ze środków Unii Europejskiej, 45% ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska, 5% jest wkładem gminy Klucze.

Wykorzystanie

Od wczesnych lat XX wieku pustynia wykorzystywana była jako poligon. Podczas I wojny światowej ćwiczył tu przed bitwą pod Krzywopłotami batalion pomocniczy piechoty legionowej. W okresie międzywojennym obszar ten wykorzystywała do ćwiczeń piechota i artyleria Okręgu Korpusu Nr V w Krakowie, a w czasie II wojny światowej pustynia służyła jako poligon niemieckiej Afrika Korps oraz niemieckim lotnikom z bazy Udetfeld koło Siewierza. Obecnie tylko część północna pustyni wykorzystywana jest jako poligon wojskowy. Od strony Chechła oraz na górze Czubatce w Kluczach było niegdyś stanowisko dowodzenia, jednak z powodu groźby zawalenia ruiny usunięto.

Na Pustyni Błędowskiej została zrealizowana ekranizacja Faraona Bolesława Prusa.

Turystyka

Jest to atrakcyjny teren wędrówek pieszych oraz konnych: Błędów połączony jest z Kluczami żółtym „Szlakiem Pustynnym”. Miejscowości te łączy także pomarańczowy szlak jeździecki – „Transjurajski Szlak Konny”, z odnogą w stronę Chechła (przez bród na Białej Przemszy), obecnie zamkniętą na skutek interwencji MON.

Promocją i ochroną Pustyni zajmuje się stowarzyszenie Polska Sahara.

Literatura

• Skała, Cyprian. 2005. Jura Krakowsko-Częstochowska. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Pascal. ISBN 83-7304-398-5.
• Szczypek, Tadeusz i Stanisław Wika, Andrzej Czylok, Ojmahmad Rahmonow, Jerzy Wach. 2001. Pustynia Błędowska – fenomen polskiego krajobrazu. Krzeszowice: Wydawnictwo Kubajak. ISBN 83-7323-005-X.