Pomnik Trójcy Świętej

Pomnik Trójcy Świętej w Lądku-Zdroju – barokowa figura wotywna znajdująca się po zachodniej stronie lądeckiego rynku, wykonana w latach 1739–1742 przez rzeźbiarza Michaela Klahra Starszego.

Pomnik Trójcy Świętej w Lądku-Zdroju – barokowa figura wotywna znajdująca się po zachodniej stronie lądeckiego rynku, wykonana w latach 1739–1742 przez rzeźbiarza Michaela Klahra Starszego.

Powstanie

Wyrzeźbiony z piaskowca pomnik ufundował Johann Anton Reichel, lądecki rajca miejski, radca prawny i notariusz, jako wotum za uratowanie części miasta od gwałtownego pożaru, jaki nawiedził Lądek w nocy z 7 na 8 marca 1739.

Michael Klahr Starszy, autor pomnika, z uwagi na zakres niezbędnych do wykonania prac oraz odmienny niż zwyczajowo przez niego stosowane drewno rodzaj tworzywa: kamień, wykonał dzieło przy znaczącym uczestnictwie pomocników. Porównania sporządzonego przez niego zachowanego projektu (znany jest rysunek ujęcia strony północnej) i szkicu rzeźbiarskiego (do 1945 w zbiorach Reimanna w Lądku znajdowało się terakotowe bozzetto figury Maryi Immaculaty) z ich realizacją każą jednak domniemywać, że brał aktywny udział w procesie powstawania monumentu lub też ściśle go nadzorował.

Klahr nigdy nie ujrzał swojego, jak się miało okazać, ostatniego ukończonego (i największego pod względem gabarytów) dzieła na przeznaczonym dla niego miejscu. Zmarł 9 marca 1742, niedługo przed ustawieniem monumentu w rynku, gdzie ten stoi bez większych zmian do dziś.

Kompozycja

Pomnik ma formę otoczonego bogato zdobioną balustradą, wysokiego na niemal siedem metrów, obelisku składającego się z szerokiego cokołu i spoczywającego na nim smukłego filaru. Jego kompozycja zawiera liczne elementy trynitarne: poziomy przekrój obu części obelisku jest w przybliżeniu trójkątem (co sprawia, że figura ma trzy strony), a na każdym z jego trzech poziomów znajdują się trzy (nie licząc figury Maryi) naturalnej wielkości rzeźby, rozmieszczone symetrycznie w rogach przekroju na pierwszych dwóch poziomach.

Figurom świętych na pierwszych dwóch poziomach nadano typową dla baroku pozę egzaltowanego kontrapostu – postacie wydają się być zastygłe w ruchu, dynamiczne, co podkreślają ich skręcone wokół własnej osi masywne sylwetki, odchylone głowy, mocno pofałdowane szaty. Pozostałe cechują spokojne, niezbyt zróżnicowane pozy, rzeźby te stanowią kontynuację stylu "dojrzałego" Klahra, zorientowanego na Pragę, który artysta wypracował na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XVIII wieku. Oba zestawy łączy przeważnie pogodny wyraz twarzy postaci – praktycznie każdy wyrzeźbiony przez śląskiego twórcę wizerunek uśmiecha się mniej lub bardziej wyraźnie, jeżeli tylko pasuje to do tematyki dzieła.

Na pofalowanej barierze otaczającej właściwą część pomnika stoją rzeźby świętych:

• Łukasza Ewangelisty (po lewej) z wołem u stóp oraz księgą i paletą z trzema pędzlami w prawej dłoni. Był on malarzem i lekarzem, legenda przypisuje mu autorstwo pierwszego portretu Matki Bożej. Jest patronem malarzy, artystów i lekarzy.
• Jana Ewangelisty (z prawej) – u jego stóp siedzi orzeł trzymający w dziobie kałamarz, sam święty w lewej dłoni dzierży księgę, na której widnieje data 1740, najprawdopodobniej określająca rok wykonania figury. Autor Apokalipsy, z krzyża Jezus powierzył mu opiekę nad swoją Matką. Patron 27 profesji, między innymi teologów, pisarzy i aptekarzy.
• Antoniego Padewskiego (z tyłu) w habicie franciszkańskim, z księgą w prawej dłoni. Wykładał filozofię na uniwersytecie w Bolonii, znany z wygłaszania żarliwych kazań. Patron małżeństw, narzeczonych, orędownik ludzi i rzeczy zaginionych.

Figury te nie są bezpośrednio powiązane ani z tematyką trynitarną, ani maryjną, lecz z osobą fundatora - dwie ostatnie przedstawiają jego świętych patronów.

Na konsolach przy podstawie filaru znajdują się z kolei wyobrażenia trzech postaci o doniosłym znaczeniu dla Matki Bożej:

• św. Joachima (z lewej), ojca Maryi, przedstawionego jako pasterza z laską, u którego stóp stoi baranek. Patron rodziców i dziadków.
• św. Anny (z prawej), matki Maryi, z księgą (często prezentowana podczas uczenia córki czytania).
• św. Józefa (z tyłu), oblubieńca Matki Bożej, ze stałym atrybutem – siekierką. Parton cieśli, drwali i rzemieślników.

W centralnym punkcie pomnika, pomiędzy podstawą filaru (gdzie akcja toczy się na Ziemi) a jego szczytem (odpowiadającym Niebu), na konsoli z kartuszem herbowym fundatora, Klahr umieścił postać Maryi Immaculaty (Niepokalanie Poczętej) z wieńcem dwunastu gwiazd apokaliptycznych wokół głowy. Matka Boża, ze złożonymi rękoma skierowanymi w lewą stronę i głową odchyloną do tyłu w prawo, ma u swoich stóp półksiężyc, co nawiązuje do wizerunku wniebowzięcia — Assunty oraz odpowiada opisowi w Apokalipsie.

Pod figurą Maryi, w środkowej części cokołu, znajduje się jedyny świecki element rzeźby – tablica fundacyjna. Zawiera ona chronostych z zaszyfrowaną datą 1745. Treść jej tekstu przetłumaczona z łaciny brzmi:

Na szczycie obelisku, symbolicznie przedstawiającym Niebo, na zwieńczonej krzyżem (symbolem zbawienia) kuli ziemskiej zasiadają: po prawej – Bóg Ojciec, ukazany jako stateczny mężczyzna z berłem w lewej dłoni; po lewej, po prawicy Ojca – Jezus Chrystus, wyobrażony postacią półnagiego młodego mężczyzny. Nieco niżej widnieje dopełniający Trójcę Świętą znak Ducha Świętego – gołębica. Ojciec i Syn wspólnie podtrzymują swymi prawymi dłońmi koronę zawieszoną nad głową Immaculaty. Takie przedstawienie koronacji Maryi Niepokalanie Poczętej w chwili wniebowzięcia stanowi często powtarzający się motyw sztuki doby kontrreformacji – odpowiedź na kwestionowanie przez dużą część kościołów protestanckich specjalnego statusu Matki Boskiej w doktrynie Kościoła Katolickiego.

Bliźniaczo podobny motyw Trójcy Świętej wieńczy ołtarz główny kościoła parafialnego w Lądku. Autor jego koncepcji, Michael Ignatius Klahr (syn Klahra Starszego), dokonał bezpośredniego zapożyczenia z twórczości ojca.

Jako całość pomnik stanowi powszechnie występujące w epoce baroku theatrum sacrum – spektakl wyznania wiary odgrywany przez umieszczonych na nim świętych, jak i również znak czuwania Opatrzności nad miastem.

Michael Klahr Starszy pozostawił po sobie jeszcze jedno dzieło, o którym przypuszcza się, że mogło pierwotnie wchodzić w skład projektu pomnika (lub też miało stanowić element wystroju należącej do niego kamienicy) – jest to znajdująca się obecnie w Galerii Muzealnej im. Michaela Klahra Starszego figura Mater Dolorosa. Domysły co do pierwotnego przeznaczenia rzeźby wspiera jej stylistyczne podobieństwo do figur ostatecznie umieszczonych w monumencie.

Renowacje pomnika

Pierwszą informacjcję o odnowieniu pomnika odnaleźć można na tylnej części cokołu, gdzie w języku niemieckim wyryto następującą inskrypcję:

Renovirt durch
die Stadt Landeck
1873,

co tłumaczy się jako:

Odrestaurowano przez
miasto Lądek
w 1873 r.

Prace konserwacyjne przeprowadzono także w 1988.

Najbliższe otoczenie pomnika zmieniało się kilkakrotnie. Przed II wojną światową figura stanowiła element ogrodzonego klombu, porośniętego trawą i obsadzonego trzema drzewami. Taki stan rzeczy utrzymał się na pewno co najmniej do roku 1969. Na podstawie zdjęcia z roku 1979 stwierdzić można, że klomb zlikwidowano, a ogrodzenie pomnika zredukowano do oryginalnej balustrady. Po remoncie nawierzchni rynku w 2001 okrągły obszar wokół figury wyłożono charakterystycznymi "kocimi łbami" oraz wykonano składające się z ozdobnych słupków i łańcuchów ogrodzenie tego obszaru.

Ostatnią renowację (sfinansowaną ze środków samorządu wojewódzkiego na wniosek gminy) pomnik przeszedł w 2008. W jej trakcie zniszczeniu uległ szczyt krzyża wieńczącego całą figurę (odpadł przy czyszczeniu i rozbił się na cztery fragmenty), konieczne okazało się sporządzenie nowego. Pozostałości oryginalnego elementu stały się częścią prezentującej historię Lądka-Zdroju ekspozycji, którą można zwiedzać w Galerii Muzealnej im. Michaela Klahra Starszego, znajdującej się w rynkowej kamienicy, mieszczącej dawniej pracownię autora. Remont zwieńczyła uroczystość ponownego poświęcenia figury przez biskupa Ignacego Deca 21 grudnia 2008.