Plac Wolności w Raciborzu

Przewodnik
Mapa
Atrakcje

Plac Wolności w Raciborzu (dawn. niem. Platz vor dem Großen Tor, poźn. Holzmarkt, Zwingerplatz, Polko-Platz, Horst-Wessel-Platz) – plac położony w raciborskiej dzielnicy Bronki, u zbiegu ulic Wojska Polskiego, Karola Miarki, Londzina, Drewnianej, Gimnazjalnej oraz Długiej. Charakterystycznym punktem placu jest umieszczony tam w latach 30. XX wieku głaz narzutowy znaleziony w Wojnowicach, pochodzący z epoki lodowcowej.

Czytaj dalej

”

Historia

W miejscu styku dzisiejszego placu Wolności oraz ulicy Długiej stała kiedyś Brama Wielka, jedna z trzech bram prowadzących do grodu raciborskiego, opasanego dawniej w całości murami obronnymi. Stąd też plac mieści się dzisiaj na skraju starego miasta, w ścisłym centrum Raciborza, w odległości ok. 400 m od rynku. Bramę rozebrano w 1818 roku.

Początkowo na placu świętowali członkowie bractwa kurkowego, którzy wracali z pobliskiej strzelnicy. W 1817 roku przeniesiono tu z miasta targ zwierzęcy. Targ funkcjonował do 1880 roku, kiedy został przeniesiony w miejsce byłego ogrodu franciszkanów w dzielnicy Bronki. Początkowo miejsce to było określane jako plac przed Wielką Bramą (niem. Platz vor dem Großen Tor, później Targiem Drzewnym (niem Holzmarkt) i placem Międzymurza (niem. Zwingerplatz). Nazwa ta związana była z nazwaniem dzisiejszej ul. Wojska Polskiego ulicą Międzymurza. W 1870 roku kamienica przy placu Wolności nr 13 stała się własnością Adolfa Polko. Ten zasłużony dla miasta radny i przedsiębiorca przyczynił się do likwidacji targu zwierzęcego. Na własny koszt dokonał przebudowy skweru, czyniąc z niego jedno z najbardziej malowniczych miejsc Raciborza. Dokonaniem radnego było m.in. sprowadzenie rzadkich gatunków drzew, czy też postawienie pierwszej w Raciborzu publicznej fontanny. Czara fontanny stała na wysokim postumencie i zbierała wypływającą wodę.

W 1884 roku uchwałą Rady Miejskiej plac otrzymał, po swym fundatorze, nazwę Polko-Platz. 6 czerwca 1934 roku w miejsce fontanny ustawiono głaz narzutowy, jako "tysiącletni monument ruchu narodowo-socjalistycznego" i otoczono go niewielkim murkiem, przegrodzonym tabliczkami z nazwiskami bojowników ruchu narodowo-socjalistycznego: Horsta Wessela, Alberta Leo Schlagetera i innych. W latach 30. XX wieku zmieniono nazwę placu na Horst-Wessel-Platz, na cześć Horsta Wessela, młodego niemieckiego nazisty zastrzelonego podczas napadu, autora pieśni "Die Fahne Hoch" (Wznieście sztandary). W 1945 roku usunięto odwołania nazistowskie otaczające głaz.

W latach 2005–2006 przebudowano znajdujące się w obrębie placu skrzyżowanie z ulicami Drewnianą i Londzina, zamieniając je na rondo.

Opis i ruch uliczny

Plac, o kształcie zbliżonym do trójkąta otoczony jest ze wszystkich trzech stron jezdniami. W północnej części zbiegające się ze sobą ulice Londzina i Drewniana tworzą rondo. Na terenie placu wytyczone są ścieżki pokryte kostką brukową, przy których znajdują się ławki. W centrum placu znajduje się głaz narzutowy, a jego pozostała część pokryta jest trawą, klombami i inną roślinnością, w tym okazami igliczni trójcierniowej i miłorzębu dwuklapowego. Na terenie placu znajduje się również mały, murowany budynek, w którym mieści się lokal gastronomiczny. Po wschchodniej stronie placu znajduje się neoklasycystyczny budynek należący do Spółdzielni Rzemieślniczej oraz wolno stojąca kamienica, po stronie zachodniej ciąg budynków, a od strony południowej ciągnie się rząd eklektycznych kamienic z elementami neorenesansu.

Jezdnie okalające plac Wolności pokryte są asfaltem, a po obu ich stronach znajdują się chodniki. Od zbiegu ulic Karola Miarki i Wojska Polskiego do zbiegu ulic Długiej i Gimnazjalnej ruch pojazdów odbywa się tylko w jednym kierunku. Na pozostałych odcinkach obowiązuje ruch dwukierunkowy. U zbiegu ulic Londzina i Drewnianej znajduje się rondo. Od strony placu Wolności w kierunku ulicy Gimnazjalnej obowiązuje zakaz wjazdu. Plac ma powierzchnię około 65 arów i leży na wysokości 190,5 m n.p.m.

Architektura

Obrzeża placu zabudowane są eklektycznymi kamienicami. Krótka charakterystyka wybranych obiektów:

Dom przy placu Wolności 1 – duży budynek, którego budowę rozpoczęto 9 lipca 1828 roku. Kamień węgielny położono 14 sierpnia 1828 roku. Powstał na potrzeby królewskiego głównego urzędu celnego (niem. Hauzptzollamt), działającego w nim aż do 1945 roku. Architektonicznie jest to neoklasycystyczny dwukondygnacyjny dom z wysokim dwuspadowym dachem. W latach powojennych mieściła się tu wojskowa komenda rejonowa. W latach 1949–1953 w budynku mieściła się miejska biblioteka. W latach 80. XX wieku został przebudowany, ale bryła architektoniczna pozostała nienaruszona. Obecnie należy do Spółdzielni Rzemieślniczej.

Dom przy placu Wolności 5 – wybudowany przed 1864 rokiem w stylu neorenesansowym. Jest to dwukondygnacyjny, mieszkalno-handlowy budynek. Parter jest boniowany. Dom ma zachowany detal architektoniczny. Fronton posiada pseudoryzalit z bramą wjazdową i dwoma otworami okiennymi, które są zamknięte pełnym łukiem. Elewacja frontowa zwieńczona kostkowym fryzem koronującym. Do elewacji tylnej przylega wieloboczna oficyna.

Kamienica przy placu Wolności 6 – czterokondygnacyjna budowla. Parter jest boniowany, a wyższe kondygnacje są tynkowane. Budynek posiada proste obramienia okienne. Elewacja frontowa zwieńczona kostkowym fryzem koronującym.

Kamienica przy placu Wolności 7 – wybudowana na przełomie lat 80. i 90. XIX wieku w style eklektycznym. Jest to trzykondygnacyjna budowla posiadająca bogaty detal architektoniczny. Parter jest boniowany, a wyższe kondygnacje posiadają bogate zdobienia. Obramowania okienne wieńczą naczółki w kształcie półkoli, a płyciny podokienne posiadają dekorację wypełnioną motywami groteski. Elewacja frontowa zwieńczona rozbudowanym fryzem typu konsolowego, konsole w postaci herm z głowami putt. Do elewacji tylnej przylega oficyna i pomieszczenia gospodarcze.

Budynek przy placu Wolności 8 – pierwotnie zabudowania stanowiły folwark należący do zakonu dominikanek. W latach 80. XIX wieku mieściła się w budynku fabryka gwoździ Leo Brauna. Zabudowanie w latach 30. XX wieku mieściło Krajowy Urząd Prehistoryczny Górnego Śląska, którego kierownikiem był Georg Raschke, znany archeolog. Od 1936 roku mieściła się tu siedziba Deutsche Arbeitsfrontu, nazistowskich związków zawodowych. Obecnie w budynku znajduje się komenda raciborskiej policji, a budynek po remoncie nawiązuje do kamienicy eklektycznej.

Kamienica przy placu Wolności 11 – wybudowana w latach 1880–1900 w stylu eklektycznym z elementami neorenesansu. Jest to narożny, czterokondygnacyjny budynek mieszkalno-handlowy. W narożu znajduje się dwukondygnacyjny, prostokątny wykusz wsparty na hermach przedstawiających atlantów. Postacie atlantów flankują wejście do kamienicy, gdzie znajduje się sklep. Płytki ryzalit akcentuje przełamanie elewacji frontowej. Fronton jest tynkowany, a na drugiej kondygnacji obramowania okienne ujęte są w kanelowane pilastry i zwieńczone są fragmentami gzymsów. Natomiast obramowania okienne trzeciej kondygnacji zwieńczone są trójkątnymi naczółkami.

Kamienica przy placu Wolności 12 – wybudowana w latach 1880–1900 w stylu eklektycznym z elementami neorenesansu. Jest to czterokondygnacyjna budowla znajdująca się w linii zabudowy ulicy. Oś centralna elewacji frontowej akcentowana balkonami wspartymi na ozdobnych kroksztynach. Parter jest boniowany, a pozostałe kondygnacje są tynkowane. Obramienia okienne drugiej kondygnacji wieńczą półkoliste naczółki, w których znajduje się dekoracja o charakterze groteski.

Kamienica przy placu Wolności 13 – wybudowana w latach 1890–1900 w stylu eklektycznym z elementami neorenesansu. Została postawiona na budowli warownej należącej prawdopodobnie do zakonu templariuszy. Jest to czterokondygnacyjna, narożna budowla znajdująca się w linii zabudowy ulicy. Po odnowieniu została pomalowana na kolor pomarańczowy. Fronton wieńczy fryz z wolich oczu i attyka. W narożu znajduje się jednokondygnacyjny, prostokątny wykusz wsparty na kroksztynach i zwieńczony balkonem z balustradą. Parter boniowany, a pozostałe kondygnacje tynkowane. Budynek posiada bogatą dekorację sztukatorską, w tym groteskę, wieńce laurowe oraz stylizowane łabędzie. Kamienica mieści działającą od 1875 roku Aptekę pod Łabędziem. Motyw łabędzia w nazwie apteki nie jest przypadkowy, bowiem niewielka rzeźba tego zwierzęcia zdobi narożny wykusz.

Przyroda

Na placu Wolności znajdują się najokazalsze raciborskie egzemplarze igliczni trójcierniowej (odmiana bezbronna) oraz miłorzębu dwuklapowego (okaz żeński). Wspomniana iglicznia jest jednym z trzech przedstawicieli tego gatunku w Raciborzu. Jednak najciekawszą osobliwością przyrodniczą placu jest odkryty niedaleko Raciborza w 1927 roku i przywieziony na plac w 1934 roku okazały głaz narzutowy z granitu, uznany za pomnik przyrody nieożywionej.