” | Muzeum Ziemi Leżajskiej – muzeum znajdujące się w centrum miasta Leżajska, w XVIII-wiecznym Dworze Starościńskim.
Muzeum powstało 1 stycznia 2008 roku. Gromadzi eksponaty związane z tradycją i kulturą Ziemi Leżajskiej.
Muzeum posiada trzy ekspozycje:
Dzisiejszy browar w Leżajsku jest spadkobiercą lokalnej tradycji browarniczej sięgającej XVI wieku. W 1525 roku król Zygmunt I Stary nadał miastu przywilej warzenia piwa i zabronił szynkować piwo i inne trunki’’ w odległości mniejszej niż mila od granic miasta. Ówczesny starosta leżajski Krzysztof Szydłowiecki nakazał zbudować browar obok swojego zamku .W 1657 r. uległ on spaleniu podczas najazdu wojsk siedmiogrodzkich księcia Jerzego II Rakoczego. Został on szybko odbudowany, co potwierdza lustracja dóbr koronnych z 1661 r. Piwo było wytwarzane w Leżajsku nieprzerwanie, aż do wielkiego pożaru miasta w 1906 r., kiedy to spłonął browar należący do Feiwela Stolbacha. Rolę głównego dostawcy na terenie Leżajszczyzny przejął browar w Łańcucie, będący własnością rodziny Potockich. Na jego bazie w 1950 r. powstały Zakłady Piwowarsko – Słodownicze w Łańcucie.
W latach 70 – tych w związku ze zwiększeniem popytu na piwo, podjęto decyzję o budowie browaru w Leżajsku. Decydującym czynnikiem było odkrycie trzeciorzędowych pokładów wody głębinowej o doskonałej jakości oraz bliskość upraw jęczmienia i chmielu na Lubelszczyźnie. Po latach nieobecności miasto miało mieć ponownie swój browar. Budowa jego trwała cztery lata. 1 stycznia 1978 r. został on przekazany do eksploatacji pod nazwą Zakłady Piwowarskie w Leżajsku. W ich skład weszły sąsiednie browary w Łańcucie, Zaczerniu, Janowie Lubelskim i Zarszynie. Od początku swego istnienia Browar Leżajsk postawił na jakość swojego wyrobu. Produkowane w nim piwa zawdzięczają swój smak krystalicznie czystej wodzie, najlepszej jakości surowcom i nowoczesnym metodom technologicznym. Pozycję firmy i jej umiejętność dostosowania się do wymagań rynkowych potwierdzają liczne nagrody i wyróżnienia zdobywane na festiwalach i targach piwnych w kraju i zagranicą np. w Brukseli, Lizbonie, Lipsku, „Chmielakach” w Krasnymstawie czy Jesiennych Spotkaniach Browarników . Uhonorowaniem pozycji Leżajska na polskiej mapie piwnej było zdobycie przez browar Srebrnego i Złotego Asa Polish Promotion Corporation Ltd., przyznawanego najlepszym polskim firmom, które nie tylko produkują najlepsze wyroby , ale także ’’ wyróżniają się sprawnością, solidarnością i dbają o swoje dobre imię ‘’ oraz dodatkowo prowadzą działalność charytatywną. (Browar Leżajsk wspiera działalność lokalnej służby zdrowia, oświaty, kultury i sportu) .W 1986 r. piwo leżajskie urosło do rangi ikony kultury młodzieżowej za sprawą kultowej piosenki grupy rockowej ‘’ Wańka Wstańka ‘’p.t. ‘’ Leżajski Full ‘’. W 2002 r. browar uzyskał certyfikaty : systemu zarządzania jakością zgodny z normą ISO 9001 : 2000 oraz systemu bezpieczeństwa produkcji żywności- HACCP.
Początkowo produkcja w latach 70 – tych wynosiła ok. 600 tys. hl piwa rocznie i była najwyższą w Polsce . Wielkim uznaniem wśród konsumentów cieszyły się zwłaszcza takie marki jak ‘’ Kristal ‘’ i ‘’ Gold ‘’. W 1991 r. browar leżajski stał się jednoosobową spółką Skarbu Państwa, rozpoczynając tym samym długotrwały proces prywatyzacji. Po kilku zmianach właściciela browaru, 6 grudnia 1999 r. Zakłady Piwowarskie w Leżajsku S. A. wchodzą w skład Grupy Żywiec S. A. Firma przechodzi gruntowne zmiany i dostosowuje się do międzynarodowych standardów obowiązujących w koncernie Heinekena. 13 listopada 2002 r. po raz pierwszy w historii leżajskiego browaru przekroczono magiczną liczbę 1 mln hl wyprodukowanego piwa, a dzięki dużym inwestycjom w latach 1999 – 2005, w grudniu 2006 produkcja przekroczyła 2 mln hl. W 2005 r. piwo z Leżajska stanowiło 17 proc. całej produkcji Grupy Żywiec S. A. Obecnie z taśm browaru schodzi 49 tys. puszek , 45 tys butelek i 150 kegów na godzinę. W 2007 r. w wewnętrznym rankingu 50 browarów posiadanych przez Heinekena w Europie Środkowo – Wschodniej i Azji Centralnej , Browar Leżajsk zajął zaszczytne drugie miejsce wyprzedzając wiele renomowanych firm. Aktualnie produkowanymi markami są: Leżajsk Pełne (jako piwo regionalne) oraz ogólnopolskie Tatra Pils, Tatra Mocne, Warka i Warka Strong. Piwa w Leżajsku są warzone według tradycyjnej receptury pilzneńskiej.
Browar Leżajsk jest głównym sponsorem Ekspozycji Browarnictwa, mającej swą siedzibę w Muzeum Ziemi Leżajskiej. Powstała ona na przełomie 2007 i 2008 roku z inicjatywy m. in. obecnego dyrektora browaru p. Mattheusa Dietvorsta . Jest ona tylko jedną z trzech tego typu w Polsce. Projektantem multimedialnej wystawy i autorem filmów prezentowanych w trakcie jej zwiedzania , jest mieszkaniec Leżajska p. Ireneusz Wołek. Cieszy się ona wielkim uznaniem wśród zwiedzających. W 2008 roku odwiedziło ją ok. 3000 osób.
Nowa wystawa czasowa na Ekspozycji Browarnictwa.
W lipcu 2011 r. Ekspozycja Browarnictwa w MZL została poszerzona o nową salę wystawienniczą. Mieści się w niej kolejna część kolekcji birofilskiej p. Adama Dąbka. Tym razem prezentowane są wszystkie browary Grupy Żywiec S.A.- zarówno istniejące : Żywiec, Warka, Elbląg, Cieszyn, jak również te, które kiedyś wchodziły w jej skład : Braniewo, Bielsko – Biała,Bydgoszcz, Gdańsk, Warszawa. Łącznie można obejrzeć na niej 951 etykiet i 153 kufli i szklanek.
- Ekspozycję Etnograficzno-Zabawkarską
Wystawa Etnograficzno – Zabawkarska jest jedną z trzech stałych ekspozycji w Muzeum Ziemi Leżajskiej. Wystawa ma za zadanie promować lokalną wytwórczość i gromadzić eksponaty z nią związane. Zachowuje informacje o tradycjach i obyczajach charakterystycznych dla naszej małej Ojczyzny – Ziemi Leżajskiej.
Leżajsk należał do jednego z trzech głównych ośrodków w Polsce pod względem wytwarzania zabawek drewnianych. Obecnie ilość wytwórców w bardzo dużym stopniu zmalała. Spora część z nich nie przekazuje swoich umiejętności kolejnym pokoleniom. Aby uchronić od zapomnienia tradycję wyrobu zabawek drewnianych, muzeum stara się zapoznać dzieci, młodzież i dorosłych z leżajskim rękodziełem.
Leżajskie zabawkarstwo zaliczane jest do grupy małopolskiej mającej swe źródła w zabawkarstwie lwowsko – jaworowskim. Kształty zabawek, ich rodzaje a także kolorystyka wskazują na pochodzenie wschodnie. Około roku 1900 Wydział Krajowy postanowił utworzyć w Jaworowie pierwszą szkołę zabawkarską , w której uczyło się zawodu około 30 osób. Uczniowie Szkoły Przemysłu Drzewnego pochodzili z różnych okolic kraju i po powrocie często zakładali podobne ośrodki na swoim terenie. Tak właśnie postąpił Marcin Garbacki, zakładając w Leżajsku wytwórnię zabawek. W roku 1950 powstała w Leżajsku cepeliowska spółdzielnia „Chałupnik”, która produkowała zabawki. Skupywała je również od poszczególnych wytwórców z Leżajska i okolic.
Przy wejściu na dziedziniec muzealny umieszczony jest powiększony model ptaka klepaka, który zachęca do zwiedzania wystawy. Jest to najbardziej charakterystyczna zabawka naszego regionu. W 2000 roku na Światowej Wystawie EXPO w Hanowerze był symbolem walorów turystycznych Podkarpacia.
Jednym z najciekawszych urządzeń znajdujących się na wystawie jest XIX wieczna tokarka, która służyła do nawiercania otworów w zabawkach. Napędzana była stopką nożną, połączoną za pomocą specjalnego pasa transmisyjnego. Do warsztatu dołączone są również urządzenia wspomagające jej pracę jak np.: hamulec, wiatrak , wiertło, zaciski i nóż tokarski. Na tokarce również znajdują się narzędzia, które służyły do wyrobu zabawek takie jak: ośniki, świdry, strugi, dłuta. Obok tokarki prezentowane są kobylica , stół warsztatowy i zaciski.
Większą część wystawy zajmują zabawki drewniane, które przykuwają uwagę turystów kolorami, formą i oryginalnym kształtem. Najbardziej charakterystyczne z nich to: bryczki, konie na biegunach, kurki dziobiące, dzięciołki, , fujarki, pukawki. Niektóre z tych zabawek ukazują nam jak wyglądało codzienne życie na wsi, ginące stare zawody i prace na polu. Atutem zabawek drewnianych jest ich rzadkość, oraz pomysłowość twórców, widoczna w ciekawych rozwiązaniach. Warto podkreślić że są to zabawki „ żywe” – wydają dźwięki lub poruszają się.
Oprócz zabawek na ekspozycji prezentowane są bibułkowe kwiaty. Są to różnego rodzaju kolorowe bukiety, które realistycznie naśladują żywe kwiaty. Bibułkarstwo to umiejętność wykonywania z bibuły elementów zdobniczych. Barwne kompozycje wykorzystywano do dekoracji obrazów i przydrożnych kapliczek. Kunszt ich wykonywania zależał od umiejętności , dokładności i talentu wykonawcy.
Całość wystawy dopełniają wiszące u sufitu piękne pająki wykonane ze słomy i kwiatów z bibuły. Ich wielkość, bogata kolorystyka i precyzja wykonania przykuwa uwagę i wzbudza podziw turystów. Takimi właśnie pająkami zdobiono wnętrze domu na Święta Bożego Narodzenia, zanim do Polski dotarła choinka.
Eksponaty regionalne z I poł. XX w. tworzą część etnograficzną wystawy. Należą do nich zarówno przedmioty codziennego użytku jak serownica, maślniczki, mątewki, maglownice ręczne, żarna, balie i cebrzyki jak i służące do obróbki lnu i konopi ( kołowrotki, międlice ) , naprawy uprzęży końskiej (zydel rymarski ), prac polowych ( socha, widły, sierpy ). Prezentowane poziome krosno czółenkowe podarowane zostało przez Zakład Produkcyjno – Handlowy„ Rękodzieło” Państwa Danuty i Stanisława Baj z Leżajska. Przez wiele lat pracowały na nim tkaczki w leżajskiej „Cepelii” wyrabiając na nim chodniki, makatki i kilimy. Pokryta patyną dziejową modrzewiowa belka stropowa z chaty wiejskiej ze Siedlanki – 1760 r. przykuwa uwagę turystów swoją historią tożsamą z dziejami dworu Wystawa Etnograficzno – Zabawkarska cieszy się ogromnym zainteresowaniem wśród dzieci jak i dorosłych. Zabawki naszych rodziców i dziadków budzą wspomnienia z lat młodości.
Skąd się wzięły zabawki w Leżajsku?
Zabawki w Leżajsku tworzone są od XVIII w.
Tradycje związane z leżajskim klasztorem oraz czynionymi tam cudami spowodowały że liczne targi i odpusty leżajskie znane były w całej Małopolsce, a sprzedawane przy tej okazji towary rozchodziły się na terenie całej Polski. Rozwinęło się też zabawkarstwo gliniane i drewniane. Ośrodek zabawkarstwa ludowego w Leżajsku tworzył pierwotnie zabawki gliniane wytwarzane w oparciu o liczne gliny ceramiczne występujące w okolicy. Wiele informacji o słynnych leżajskich gwizdkach, ptaszkach, figurkach glinianych zgromadzili badacze kultury ludowej tego regionu. Zabawkarstwo drewniane jest nieco młodsze i związane było z licznie występującymi w tych okolicach gatunkami drewna liściastego, łatwego w obróbce (jesionu, osiki, topoli, wierzby). Leżajskie zabawkarstwo zaliczane jest do grupy małopolskiej mające swe źródła w zabawkarstwie ludowo-jaworowskim. Kształty zabawek, ich rodzaj i kolorystyka wyraźnie wskazują na pochodzenie wschodnie.
Ośrodek zabawkarstwa ludowego w Jaworowie (Ukraina) znany był od XIX wieku. Według E. Webersfelda na przedmieściach Jaworowa wyrabiano drewniane sprzęty, naczynia, piszczałki i fujarki. Jurij Łypa podaje natomiast, iż w miasteczku tym zabawkarstwo jest sławne już od 300 lat. Pisano wówczas „Mieszkańcy przedmieść oddawali się temu zajęciu jużw XVII wieku, a rzemiosło przechodziło z pokolenia na pokolenie zachowując w ciągu wieków pierwotne proste formy” W tym samym czasie w Leżajsku powstała wytwórnia zabawek utworzona przez spółkę kierowaną przez Mariana Garbackiego. Twórca przemysłowej produkcji fujarek i piszczałek pobierał naukę zabawkarstwa w Jaworowie, na terenie Czech i Niemiec. Około roku 1900 Wydział Krajowy postanowił utworzyć w Jaworowie pierwszą szkołę zabawkarską, w której uczyło się zawodu ok. 30 osób. Franciszek Bujak tak pisał o jej wspaniałych efektach: „Z założeniem fachowej szkoły wyrobu zabawek w Jaworowie przybrały wytwory tamtejsze wszystkie cechy artystycznych kształtów, zostały udoskonalone do tego stopnia że mogą zadowolić najwybredniejsze gusta…” Uczniowie Szkoły Przemysłu Drzewnego w Jaworowie pochodzili z różnych okolic kraju i po powrocie często zakładali podobne szkoły na swoim terenie. Tak właśnie postąpił Garbacki tworząc spółkę i przysposabiając młodych uczniów do zabawkarstwa. Tradycje te jednak nie były nowe. Jak podaje bowiem J. Półćwiartek w swej pracy pt. „Piszczelnicy i zabawkarze leżajscy wczoraj i dziś” W roku 1758 zajmowało się tu tym zawodem 11 piszczelników. Aby przeanalizować asortyment produkowan ych zabawek wrócić należy do Jaworowa. Jak podaje J. Szeptycka w „Przyczynkach do etnografii powiatu jaworowskiego” „… Na asortyment zabawek wyrabianych w Jaworowie składały się od bardzo dawnych czasów… grzechotki prymitywne, wózki o jednym lub dwu konikach wyciętych z deszczułki, skrzypki ze strunami z włosienia piskliwie grające, kołyski i maleńkie sprzęty…” Zabawki te bardzo intensywnie oddziaływały na później powstałe ośrodki m.in. Leżajski, Brzózę Stadnicką, Żołynie i kilka innych miejscowości w okolicy Leżajska. Alicja Małeta w swoim artykule „Ośrodek zabawkarstwa ludowego w Brzózie Stadnickiej” podaje, że wpływ zabawkarstwa jaworowskiego na zabawki z okolic Leżajska miały takie wyroby jak stoliczki, krzesełka, wózki, taczki itp. formy fujarek i piszczałek wyuczone w jaworowskiej szkole T. Merunowicza, przetrwały z niewielkimi zmianami do dnia dzisiejszego. Uzupełnione później o elementy techniczne i nowoczesne techniki obróbcze czeskie i norymberskie, przetrwały okres międzywojenny w formie fabryki w Leżajsku, a po II wojnie światowej w różnych formach organizacyjnych: zakładów prywatnych, produkcji rodzinnej, zakładów nakładczych i spółdzielczych. Wpływy ośrodka jaworowskiego możemy obserwować także w Liskowie koło Kalisza, w Kielcach, Warszawie i Płocku.
Współcześnie cały ośrodek leżajski często zwany w literaturze rzeszowskim, zlokalizowany jest wzdłuż drogi Łańcut – Leżajsk z centrum w Brzózie Stadnickiej, gdzie do niedawna pracował Stanisław Naróg i kilku innych wytwórców silnie z sobą konkurujących. Tradycje zaszczepione tu przez Marcina Guzego na przełomie XIX i XX wieku, przejęte później przez rodzinę Franciszka Boho i innych mieszkańców okolic Żołyni połączyły się z wpływami szkoły jaworowskiej tworząc ciekawy zespół zjawisk interesujących współczesnego badacza kultury ludycznej. Do dziś wytworzyły się na terenie ośrodka specjalizacje zabawkarskie. Rodziny często dzielą się na wytwórców fujarek, gwizdków, pukawek, dziobiących kurek, wózków z konikami, taczek, „klepaków” itp.
W okresie powojennym pracowało w ośrodku leżajskim ponad 50 wytwórców zabawek, a uwzględniając pomoc rodziny było ich ponad setkę.
Jak podaje Alicja Małeta: „Nie wszyscy trudniący się wyrobem zabawek odegrali jednakową rolę w rozwoju ośrodka. Jedni, jak wymienieni Marcin Guzy i jego synowie, Franciszek Boho czy jego następca w handlu Henryk Machowski wprowadzili nowe wzory i nowe sposoby malowania. Inni byli tylko biernymi odtwórcami. Pod koniec okresu międzywojennego wyrabiali zabawki między innymi: Jak, Józef, Stanisław Guzowie, Szymon Boho, Jan Urban, Józef Grząśko, Antoni Jagustyn, Franciszek Styskal, Antoni Jucha, Augustyn Panek, Leon Naróg, Stanisław Panek, Bronisław Machowski, Julian Leja.
Status społeczny nie był wysoki. Wpływał na to fakt, że wywodzili się oni głównie z małych biedniackich gospodarstw. We wsi nazywano ich konikarzami, rupieciarzami. Na ich temat krążyły różne złośliwe powiedzonka. Nie było też dobrze widziane, jeśli zabawkarz starał się o pannę z innej części wsi. Mówiono wówczas pogardliwie „e, konikarz do niech chodzi… „Zabawkarze skupieni byli wokół Guzych, w części wsi zwanej, „Górą”. Pozostałe części Brzózy Stadnickiej: „Dół” i „Środek” do okresu wowojennego nie produkowały zabawek. Ziemia tam była nieco lepsza niż na „Górze” i tamtejszym gospodarzom nie wypadało parać się wyrobem zabawek mimo chronicznego braku gotówki, podczas gdy konikarze w różnych sytuacjach, jak np. na zabawach chełpili się swoją zamożnością. Sytuację ilustrują następujące wypowiedzi: „Na dole wolą nic nie mieć i nic nie robić. Tu chłopaki bawiły się, bo miały pieniądze, a te z Dołu patrzyły, żeby im dać… Tu były chciwsze i pracowitsze ludzie, a te z Dołu to bardziej lesery…” Górowali więc zabawkarze nad innymi posiadaniem gotówki, o którą w tamtych czasach nie było na wsi łatwo.
Lata okupacji wspominane są przez mieszkańców Brzózy Stadnickiej jako okres największej prosperity. Okupant nie ograniczał działalności zabawkarzy, a brak konkurencji ze strony producentów miejskich, przy niesłabnącym zapotrzebowaniu na zabawki, stwarzał tę niezwykle korzystną sytuację.
Okres powojenny przyniósł rozszerzenie strefy zbytu o sektor spółdzielczy. W 1950 r. powstała w Leżajsku cepeliowska spółdzielnia „Chałupnik”, która w warsztacie zwartym oraz w systemie nakładczym zaczęła produkować zabawki. Skupywała je również od chałupników z Leżajska i wytwórców Brzózy Stadnickiej.
Jak podaje Teresa Lewińska: „Pierwsi wytwórcy do wyrobu zabawek używali drewna jesionowego, bukowego lub grabowego. Obecnie używa się tańszych gatunków drzew: osiki, topoli, wierzby. Wytwórcy lubią używać osikę – bo ma ładny kolor po wyschnięciu i jest twarda. Początkowo wszystkie prace związane z wykonywaniem zabawek odbywały się ręcznie przy pomocy takich narzedzi jak ośnik, kobylica, nóż, siekiera, piła. Obecnie wprowadza się w niektórych warsztatach techniczne ulepszenia w postaci piły tarczowej czy taśmowej, lecz większość prac nadal wykonuje się przy pomocy tradycyjnych narzędzi. Najpierw przecina się drewno na klocki, suszy odpowiednio, następnie tnie się je na deseczki. Z klocków wycina się okrągłe koniki, z płaskich desek płaskie koniki i elementy zabawek a następnie wycina każdą osobno. Dalsza obróbka przebiega przy pomocy ośnika i nożna. Poszczególne części zabawek łączone są drutem lub gwoździami. Malowanie zabawek wprowadzono dopiero w latach 20-tych (kolor żółty, różowy i zielony). Ostatnio zabawkarze zaczęli używać farb olejnych i nitro. Są nimi malowane: wiatraczki, karuzelki, terkotki. Przy malowaniu zabawek pomagają wytwórcom żony a przy montażu poszczególnych części inni członkowie rodziny. Dużą możliwość zbytu zabawek dawały odpusty, które gromadziły duże tłumy ludzi. W Leżajsku słynne odpusty na Zielone Święta, Matki Boskiej Siewnej, św. Antoniego gromadziły ludzi pod klasztorem O.O. Bernardynów. Jeżdżono też ze sprzedażą zabawek na doroczne jarmarki. Najpopularniejsze były w Przemyślu „na Iwanka” i w Jarosławiu „na Józefa”. Nie wszyscy jednak zabawkarze jeździli na handel. Niektórzy z nich zajmowali się wyłącznie produkcją sprzedając gotowe wyroby zawodowym handlarzom. W ośrodku leżajskim handlem zabawek zajmowało się kilka rodzin. A w innym miejscu fabryka wykonując zabawki nie wprowadzała wzorów rodzimych. Jedynie niektórzy fujarkarze robili nadal fujarki wedle własnych wzorów, tzn. Nie politurowane na czarno, jakie robiono u Garbackiego, a barwione anilinowymi barwnikami na żółto. Wykonywali je z gałązek leszczyny lub olchy, obrabiając najpierw na „kobylicy” przy pomocy ośnika. Nadawali kształt o kolistym przekroju na tokarce, a na powierzchni pozostawili ozdobne wypukłe pierścienie. Następnie wprawiali ustnik czyli „gąbkowali”. Od niego zależał głos przyszłego instrumentu, bo „jak gęba kiepska, to i grać nie potrafi”. Korek wykonywano z drewna wierzbowego rozpalonym prętem wypalano następnie otwory boczne (4 lub 6) służące do zatykania palcami w czasie gry, a tym samym do skracania wysokości słupa powietrza. Wykonanie fujarki wymagało od wykonawcy dużo cierpliwości i perfekcji, żeby mogła być w przyszłości wykorzystania należycie jako instrument muzyczny. W związku z czym, chociaż produkcja fujarek uchodziła za seryjną, jeden wytwórca, korzystając z pomocy rodziny, mógł wykonać tylko 20 fujarek dziennie. Dziś wyrobem fujarek i pukawek w Leżajsku zajmuje się kilka rodzin, związanych z tradycjami sławnych leżajskich piszczelników. Wyrób zabawek w ośrodku rzeszowskim, chociaż nie w tak masowej skali jak jeszcze przed dwudziestoma laty, jest nadal kontynuowany. Jednym z najbardziej zaangażowanych w swoją pracę zabawkarzy był Stanisław Naróg ze wsi Żołynia Górna. Wykonywał on zabawki nie tylko na zarobek, ale dla wielkiej satysfakcji, jaką mu sprawiało to zajęcie, stanowiące jego pasję życiową. Nie wyobrażał sobie życia bez strugania zabawek. Wymyślanie coraz to nowych wzorów obok produkowanych tradycyjnych mu wielką przyjemność. Sporo wzorów zabawek wykonywał tylko dla własnej przyjemności, nie powielając ich na szerszą skalę. W pracy opierał się na swoich pomysłach ale nie tylko. W jego wyrobach dają się też zauważyć cechy charakterystyczne dla zabawek wytwarzanych w fabryce M. Garbackiego. Są to np. koniki zaprzężone do tak zwanych „karet”, charakteryzujących się wymyślnymi kształtami. Są też jeźdźcy na koniach, potraktowani sylwetowo, z charakterystycznymi ruchomymi kończynami. Oryginalne są jego zabawki jak: lokomotywy, walce drogowe, samochody, traktowy, wiatraki, kowale oraz kurki dziobiące pojedyncze, podwójne, potrójne, poczwórne. Zabawki tradycyjne, które S. Naróg pamiętał jeszcze z czasów swojego dzieciństwa to: łyżwa, bąki, fryga, kółko drewniane na patyku, zabawki dla najmłodszych. Wszystkie wzory, a jest ich kilkadziesiąt, świadczą o wielkiej pomysłowości autora i niezwykłym zmyśle konstrukcyjnym. Są tu także tradycyjne ptaki i motyle klaskające skrzydłami, są też dziobiące kurki i koguty, poruszające głowami przy popychaniu patyka, a także samoloty terkoczące, podwójne karuzelki z różnymi figurkami, pojemniki ze skaczącymi kulkami, terkoczące koła itp. Wszystkie są ruchome, niejednokrotnie wydające terkoczące dźwięki bajecznie kolorowe. Wśród jego zabawek nie zabrakło miniaturowych sprzętów domowych dla lalek: solniczek, pojemników na wodę. Wyrabiane przez niego samochody stanowią przegląd kilku modeli: są osobowe i ciężarowe.
Pozostali zabawkarze z ośrodka rzeszowskiego, dla zaoszczędzenia czasu i pracy wyspecjalizowali się w wyrobie pewnych typów zabawek. Starsi produkują zabawki tradycyjne, z którymi czują się związani najbardziej. Są to przeważnie koniki wykonane z klocka czyli „okrągłe” na podstawkach, koniki „okrągłe” z bryczkami, taczki raz wózki zwane „spaceroki”
- Ekspozycję Historyczną Ziemi Leżajskiej.
Ekspozycja znajdująca się w XVIII wiecznym Dworze Starościńskim na zaadaptowanym specjalnie do tego celu poddaszu prezentuje muzealia dotyczące bogatej historii Leżajska i okolic. Najstarszym eksponatem znajdującym się na wystawie jest rekonstrukcja cmentarzyska ciałopalnego, tarnobrzeskiej kultury łużyckiej, datowanego na VI – V wiek p.n.e. z Grodziska Dolnego, uzupełniona o współczesną fotografię tego miejsca.
Eksponowana na wystawie pieczęć urzędowa miasta Leżajska z 1778 roku jest jednym z najcenniejszych eksponatów, w oparciu o którą w roku 1997 został ostatecznie określony herb miasta. Dzięki prezentowanej na wystawie kolekcji pocztówek miasta z I połowy XX wieku, możemy zauważyć zmiany, jakie dokonywały się w Leżajsku na przestrzeni lat. Wśród prezentowanych zabytków, znajdują się również liczne judaiki oraz muzealia numizmatyczne zarówno ukraińskie jak i carskie oraz niemieckie świadczące o wielokulturowości Leżajska. Aparat fotograficzny firmy Voigtländer Bergheil z 1900 r. oraz wykonane nim zdjęcia, które wraz z gramofonem firmy Brunswick z 1922 r. również przyciągają uwagę zwiedzających. Na wystawie zobaczyć możemy również banknoty, monety, obligacje, księgę cmentarną otwartą na tragicznej dacie 28 maja 1943 r. – krwawej pacyfikacji Leżajska prze Niemców.
Ścianki działowe stwarzają wrażenie tajemniczych korytarzy , którymi podąża zwiedzający w poszukiwaniu najstarszych korzeni Leżajszczyzny. Umieszczone zostały na nich reprinty wszystkich zachowanych w Archiwum Państwowym w Przemyślu przywilejów od XIV do XVIII wieku dotyczących Leżajska, reprint lokacji Rzeszowa z 1354 r. ze wzmianką o Leżajsku oraz prawdziwy rarytas : kopie dokumentów dotyczących lokacji wsi Połomia w powiecie strzyżowskim z 1346, przesuwające udokumentowane dzieje Leżajska o 8 lat wstecz. …Kazimierz Wielki po wcieleniu Grodów Czerwieńskich do Polski nadał przywilejem lokacyjnym de dato: Biecz, sobota przed niedzielą „Invocavit” 1346 r. sołectwo, z prawem lokacji wsi swojemu rycerzowi Narcyzowi, synowi Spytka de Leżańsko, sołtysowi królewskiej wsi Leżańsko na miejsce usuniętych „połomów” t.j. wywrotów drzew przez wichry i burze.
Na wystawie prezentowane są macewy pochodzące z leżajskiego cmentarza żydowskiego, znalezione podczas rewaloryzacji zespołu Dworu Starościńskiego w 2006 roku. Ekspozycja została również wzbogacona o „ Żywoty świętych” Piotra Skargi ( wydanie z przełomu XVII i XVIII w. ) oraz podręczniki szkolne z okresu międzywojennego XX w. Nowy układ kart korespondencyjnych z I wojny światowej, tzw. Feldpostów, wysyłanych z frontu przez żołnierzy z okolic Leżajska do swoich rodzin, pozwala na łatwiejsze zaznajomienie się z ich treścią.
Kolejną część ekspozycji stanowią przedmioty związane z rzemiosłem miejskim, przede wszystkim z kaflarstwem i garncarstwem. Do połowy XX wieku działała na Leżajszczyźnie wytwórnia kafli i fabryka pieców kaflowych, której wytwory można było spotkać w południowo-wschodniej Polsce.
Nasza wystawa z pewnością zainteresuje pasjonatów historii I i II wojny światowej. Wśród zgromadzonych przedmiotów z tego okresu, znajdują się m. in. łuski, naboje, dokumenty wojenne, rekonstrukcja munduru w stopniu kapitana oraz inne przedmioty stanowiące ekwipunek żołnierza. Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni przekazało muzeum nieodpłatnie szereg cennych militariów : korpusy karabinów Mauser i Mosin, rewolwer Nagan z lat 30 – tych XX w., współczesne łuski i pociski do broni krótkiej i długiej, marynarskie guziki mundurowe, klamry do pasów marynarskich oraz monety i banknoty polskie i niemieckie z czasów II wojny światowej.
„ Oczami wroga – Leżajsk i okolice 1940 – 1941 „ – unikatowa część kolekcji ( kopie ) fotografii Leżajska z lat 1940 – 1941 z albumu „ Erinnerung an meine dienstzeit in Lezajsk 1940 – Wspomnienie mojej służby w Leżajsku w 1940 r. pochodząca ze zbiorów p. Tomasza Wiśniewskiego z Białegostoku, znanego kolekcjonera, historyka i dziennikarza, założyciela stowarzyszenia Szukamy Polski. Autorem wysokiej klasy zdjęć był nieznany żołnierz Wehrmachtu, stacjonujący w zespole Dworu Starościńskiego.
Wystawę uzupełniają m in. eksponaty dotyczące historii Polski: reprint Konstytucji 3 Maja przekazany muzeum z Biblioteki Sejmu RP, portrety Marszałka Józefa Piłsudskiego i zdjęcia z Jego pogrzebu w Krakowie 18 maja 1935 r.
Dwór Starościński w XX w. był siedzibą gimnazjum, liceum i szkoły podstawowej, tak więc nie mogło zabraknąć eksponatów, dotyczących ówczesnego szkolnictwa. Wystawa eksponuje świadectwa oraz zdjęcia dokumentujące życie szkolne w I połowy XX Nieodłączną część ekspozycji historycznej stanowi hol na piętrze Dworu z unikalnym sztandarem leżajskiego oddziału Związku Strzeleckiego z 1927 roku (jednym z nielicznych zachowanych w kraju) oraz gablota, w której umieszczonych jest : – 29 urn z ziemią z pól bitewnych i cmentarzy żołnierzy polskich z Francji, Belgii, Holandii z czasów II wojny światowej, przywiezioną przez p p. Francisusa i Mattheusa Dietvorstów z Bredy ( Holandia ), oraz jedna pusta symbolizująca nieznane miejsca poległych żołnierzy polskich w II wojnie światowej. przekazane do muzeum 8 maja 2008 roku przez TMZL.
- 3 woreczki z ziemią przekazane MZL przez Polskie Towarzystwo Opieki nad Grobami Wojskowych we Lwowie 12 listopada 2008 r.
- z Cmentarza Orląt Lwowskich z kwatery XV, mogiły 1294, w której spoczywa Janek Kukawski, lat 10, poległy w obronie rodzinnego miasta w listopadzie 1918 roku.
- z terenu kościoła w miejscowości Szczerzec w obwodzie lwowskim, miejscu urodzin generała Stanisława Maczka.
- z Kurhanu poległych w wojnie polsko – bolszewickiej w Zadwórzu
17 sierpnia 1920 roku.
– pamiątkowy medal zawierający grudkę ziemi katyńskiej, przyznany przez Przewodniczącego Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w 1990 roku w 50 – lecie zbrodni katyńskiej .16 lipca 2009 r. płk Zdzisław Sawicki – pierwszy kustosz Muzeum Katyńskiego w Warszawie – przekazał go Towarzystwu Miłośników Ziemi Leżajskiej.
– certyfikat posadzenia pamiątkowego „ Dębu Katyńskiego ‘’ku czci zamordowanego w Katyniu mieszkańca Leżajska kpt KOP Jana Filipa.
– „ Ściana Pamięci ‘’ odsłonięta 8 maja 2008 r. Składa się na nią Mapa Upamiętniająca Zasługi Bohaterskich Czynów Oręża Polskiego, Żołnierskiej Krwi Przelanej na Frontach Europejskich i Światowych wraz z umieszczonymi na niej orzełkami w miejscach walk żołnierzy polskich na frontach II wojny światowej. Przygotowana przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Leżajskiej, Miejskie Centrum Kultury, Starostwo Powiatowe i muzeum.
- portret generała Stanisława Maczka z muzeum Jego imienia z Bredy ofiarowany przez p. Mattheusa Dietvorsta .
Działalność Muzeum urozmaicają wystawy czasowe, wykłady, seminaria popularno-naukowe oraz projekcje filmowe. Dla leżajskich dzieci Muzeum organizuje lekcje muzealne połączone z warsztatami ceramicznymi. Mają one na celu wprowadzenia najmłodszych mieszkańców Leżajszczyzny w tematykę muzealną. Podczas zwiedzania Muzeum dla turystów udostępnione są również podziemia Dworu Starościńskiego. |
