Muzeum Lotnictwa Polskiego

Muzeum Lotnictwa Polskiego – muzeum w Krakowie zlokalizowane na terenach dawnego lotniska Rakowice-Czyżyny, gromadzące eksponaty związane z historią rozwoju lotnictwa. Liczba eksponowanych obecnie statków powietrznych przekracza 200. Muzeum wydaje własne publikacje, organizuje imprezy o charakterze edukacyjnym. Jest też uczestnikiem i organizatorem konferencji poświęconych historii lotnictwa i muzealnictwu. Posiada również bibliotekę z ponad 30 tysiącami pozycji. Znalazło się na ósmym miejscu listy najlepszych muzeów lotnictwa na świecie telewizji CNN.

Muzeum Lotnictwa Polskiego – muzeum w Krakowie zlokalizowane na terenach dawnego lotniska Rakowice-Czyżyny, gromadzące eksponaty związane z historią rozwoju lotnictwa. Liczba eksponowanych obecnie statków powietrznych przekracza 200. Muzeum wydaje własne publikacje, organizuje imprezy o charakterze edukacyjnym. Jest też uczestnikiem i organizatorem konferencji poświęconych historii lotnictwa i muzealnictwu. Posiada również bibliotekę z ponad 30 tysiącami pozycji. Znalazło się na ósmym miejscu listy najlepszych muzeów lotnictwa na świecie telewizji CNN.

Historia

Lotnisko Kraków-Rakowice-Czyżyny

Muzeum Lotnictwa Polskiego funkcjonuje na terenach dawnego lotniska Rakowice-Czyżyny (jednego z najstarszych lotnisk wojskowych na świecie). Lotnisko to powstało w 1912 roku w związku z rozwojem lotnictwa Austro-Węgier. W 1917 roku stało się jednym z punktów etapowych pierwszej w Europie regularnej pocztowej linii lotniczej łączącej Wiedeń z Kijowem i Odessą. Początkowo zajmowało obszar 55 ha i zawierało bazę oddziału lotniczego. Po odzyskaniu niepodległości i przejęciu obiektów lotniska przez polskie władze wojskowe zorganizowano pierwszą polską jednostkę bojową tzw. Eskadryllę Lotniczą (później 1 Eskadra). Następnie bazę rozbudowano tworząc warsztaty remontowo-produkcyjne, Niższą Szkołę Pilotów i kolejne eskadry. W 1921 roku powstał w oparciu o istniejące zaplecze techniczne 2 Pułk Lotniczy. W połowie lat 20. polskie władze wojskowe podjęły decyzję o rozbudowie lotniska. 18 lipca 1923 roku otwarto Cywilną Stację Lotniczą Kraków, czego efektem było powstanie drugiego co do wielkości lotniska w Polsce. W 1938 roku uruchomiono linię międzynarodową Warszawa-Kraków-Budapeszt. W czasie II wojny światowej lotnisko przejęli Niemcy, po wojnie po odzyskaniu niepodległości straciło swoje znaczenie ze względu na rozwój urbanistyczny okolicznych terenów. W 1963 roku zostało zlikwidowane. W 2006 roku wpisano zespół obiektów lotniska do rejestru zabytków pod numerem A-1106.

Powstanie muzeum

Muzeum powstało w 1964 roku. Pierwotnie funkcjonowało jako Ośrodek Ekspozycji Sprzętu Lotniczego przy Aeroklubie Krakowskim, utworzony w oparciu o eksponaty zgromadzone na potrzeby Wystawy Lotniczej. W 1967 r. został przejęty przez Naczelną Organizację Techniczną i przemianowany na „Muzeum Lotnictwa”. Później przez pewien okres nosiło jeszcze nazwę Muzeum Lotnictwa i Aeronautyki w Krakowie. Osobowość prawną muzeum uzyskało w 1971 r. po przejściu w gestię Ministerstwa Komunikacji. Od 1989 roku dyrektorem muzeum jest Krzysztof Radwan.

Nowy budynek muzeum

Obok starego gmachu powstał (otwarcie nastąpiło 18 września 2010 roku) nowy trzykondygnacyjny budynek, o powierzchni 4000 m² z lotu ptaka przypominający śmigło. Każde jego skrzydło pełni inną funkcję. Do ekspozycji obiektów muzealnych przeznaczone są dwa z nich. W trzeciej części zlokalizowane są m.in. biblioteka, biura, sala kinowa i konferencyjna. Inwestycja została sfinansowana ze środków samorządu województwa małopolskiego oraz środków unijnych i kosztowała około 45,8 mln zł. W lutym 2008 roku swoje wsparcie dla tej inicjatywy w kwocie 60 tys. dolarów zapowiedział amerykański koncern lotniczy Boeing. 19 maja 2008 roku odbyło się uroczyste poświęcenie i wmurowanie aktu erekcyjnego. Poświęcenia dokonał metropolita krakowski Stanisław Dziwisz. Obecni byli m. in. marszałek województwa małopolskiego Marek Nawara, senator RP Janusz Sepioł, dyrektorzy departamentów Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego.

Status prawny i struktura organizacyjna muzeum

Muzeum działa w oparciu o ustawę o muzeach, ustawę o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz własny statut i podlega urzędowi marszałkowskiemu województwa małopolskiego. Zgodnie ze statutem muzeum jest samorządową instytucją kultury wyodrębnioną pod względem prawnym i ekonomiczno-finansowym, której organizatorem jest województwo małopolskie. Województwo zapewnia środki potrzebne do utrzymania i rozwoju muzeum.

W Muzeum Lotnictwa Polskiego istnieją następujące jednostki organizacyjne:

1. Dyrekcja Muzeum Lotnictwa Polskiego
2. Dział Inwentaryzacji Muzealiów (DIM)
3. Dział Upowszechniania Muzealiów (DUM)
4. Dział Konserwacji Muzealiów (DKM)
5. Dział Administracji (DA)
6. Biblioteka Naukowa i Archiwum (BNiA), funkcjonująca na prawach działu
7. Dział Finansowy (DF)
8. Stanowisko ds. Sekretariatu (SEK)

Nadzór nad muzeum w sposób ogólny sprawuje Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a w sposób bezpośredni – organizator. Przy muzeum działa piętnastoosobowa rada muzeum, której członków powołuje i odwołuje zarząd województwa małopolskiego. Wewnętrznie zasady pracy muzeum są określone w Regulaminie Organizacyjnym.

Pochodzenie eksponatów

Większość eksponatów stanowią przekazane do muzeum egzemplarze wycofane z użytku przez wojsko lub władze państwowe. Część eksponatów trafiła do muzeum dzięki wymianie z innymi muzeami na świecie.

• Muzeum jest w posiadaniu 25 samolotów pochodzących z kolekcji Hermana Göringa, która przed wojną znajdowała się w berlińskich Deutsche Luftfahrt Sammlung (Niemieckich Zbiorach Lotniczych) i po wojnie trafiła do Krakowa jako mienie porzucone przez Niemców w Kuźnicy Czarnkowskiej (znajdującej się przed wojną na terenie Niemiec). Obecnie stanowią one obok tzw. Berlinki przedmiot niemieckich roszczeń wobec Polski. Należący do kolekcji brytyjski samolot De Havilland DH 9a z 1918 r., dar indyjskiego księcia Hajdarabadu dla brytyjskiego lotnictwa wojskowego, został zamieniony w latach 70. w Wielkiej Brytanii na myśliwiec Spitfire LF Mk XVIE z okresu II wojny światowej.
• Dowództwo Sił Powietrznych Szwecji przekazało do zbiorów muzeum samolot AJSF 37 Viggen o numerze fabrycznym 37954. 29 listopada 2005 roku maszyna przyleciała bezpośrednio ze swojej bazy w Luleå w Szwecji i wylądowała na krakowskim lotnisku Balice skąd ulicami miasta przetransportowano ją do muzeum. Egzemplarz ten latał już nad Polską w roku 2002 roku podczas ćwiczeń Strong Resolve 2002 i był jednym z pięciu rozpoznawczych Viggenów bazujących w 33 Bazie Lotnictwa Transportowego w Powidzu w składzie SwAFRAP (Swedish Air Force Rapid Reaction Unit).
• Eksponowany w hangarze Curtiss Export Hawk II (D-IRIK) to jeden z dwóch samolotów zakupionych przez Hermanna Göringa dla niemieckiego asa lotnictwa Ernsta Udeta, by zachęcić go do wstąpienia do NSDAP w 1933 roku. Samolot ten był wykorzystany do pokazów z okazji Letnich Igrzysk Olimpijskich 1936 roku w Berlinie.
• Będący w ekspozycji muzeum TS-11 Iskra 1H 0730 w barwach Reprezentacyjnego Zespołu Akrobacyjnego Sił Powietrznych RP "Biało-Czerwone Iskry" to tzw. "Czerwona 1" pilotowana wcześniej przez dowódcę zespołu ppłk pil. Jerzego Lenia. Została ona przekazana decyzją MON do zbiorów muzeum po wylataniu resursu.
• Znajdujący się w zbiorach muzeum jedyny ocalały na świecie P.11c w czasie kampanii wrześniowej brał udział w walkach. Pilotował go ppor. Wacław Król. 1 września zestrzelił wspólnie z kpr. Pawłem Kowalą samolot rozpoznawczy Hs 126, a 5 września wraz z kpr. Piotrem Zaniewskim zestrzelił He 111. Nie zostało to uwzględnione przez komisję Bajana, jednak znalazło potwierdzenie w danych Luftwaffe.
• Amerykański Northrop F-5E Tiger II z ekspozycji plenerowej jest zdobyczą wojenną z okresu wojny wietnamskiej. Maszyny te były eksportowane przez Stany Zjednoczone do wielu krajów m.in. do Wietnamu Południowego. Część z nich została przejęta przez siły Wietnamu Północnego i przez nie wykorzystywana. Jedna z takich maszyn została przekazana Instytutowi Lotnictwa do opracowania dokumentacji technicznej dla przezbrojenia samolotu w działka produkcji radzieckiej. Dokumentacja nie została opracowana, zaś samolot ostatecznie trafił do muzeum.

Pomniki i odznaczenia związane z muzeum

Na terenie należącym do muzeum znajdują się trzy pomniki:

• Pomnik Lotników – ufundowany w roku 1970 przez społeczeństwo Krakowa ku czci Lotników walczących na frontach II wojny światowej, usytuowany obok hangaru, otoczony zielenią. Pomnik ma formę głazu na którym widnieje tablica z napisem: "1939 1945/ CHWAŁA/ POLSKIM LOTNIKOM/ UCZESTNIKOM BOHATERSKICH/ WALK Z NAJEŹDŹCĄ HITLEROWSKIM/ W 25 ROCZNICĘ ZWYCIĘSTWA/ NAD FASZYZMEM/ SPOŁECZEŃSTWO MIASTA KRAKOWA".
• Tablica upamiętniająca lotnicze wsparcie dla okupowanej Polski, usytuowana nieopodal dużego hangaru. Upamiętnia ona wsparcie lotnicze niesione przez lotników polskich, angielskich, kanadyjskich, nowozelandzkich, australijskich, południowoafrykańskich i amerykańskich. Na tablicy wymienione są jednostki prowadzące w latach 1941-1944 zrzuty lotnicze z pomocą dla walczącej Polski.
• Tablica upamiętniająca 80. rocznicę powstania lotnictwa polskiego powstała wspólnym staraniem Muzeum Lotnictwa Polskiego i Krakowskiego Klubu Seniorów Lotnictwa. Tablica usytuowana jest na terenie Muzeum Lotnictwa, w miejscu pamięci urządzonym w granicy posesji nieopodal dużego hangaru. Poświęcona jest zdobywcy Lotniska Rakowice-Czyżyny w październiku 1918 roku – komendantowi płk. pil. Romanowi Florerowi oraz dowódcom, personelowi latającemu, technicznemu i obsłudze naziemnej 2. Pułku Lotniczego (1921-1939) oraz 308 Dywizjonu Myśliwskiego Krakowskiego (1940-1946).

W pobliżu muzeum w Parku Lotników Polskich znajduje się pomnik lotników polskich poległych na wszystkich frontach II wojny światowej autorstwa Bronisława Chromego a także głaz z inskrypcją „Chwała lotnikom” z 1970 roku.

Muzeum nadaje również własne odznaczenie – Medal Wdzięczności Muzeum „Summa Cum Laude”. Otrzymali go m.in. Ryszard Kaczorowski i inż. Jerzy Płoszajski.

Programy edukacyjne i imprezy

Małopolski Piknik Lotniczy

Muzeum rokrocznie, w czerwcu, organizuje Małopolski Piknik Lotniczy. W 2003 roku na potrzeby lotnicze muzeum i pikniku lotniczego ustanowiono ponownie czynne lądowisko na zachodnim fragmencie dawnej betonowej drogi startowej (obecnie przedzielonej ulicą; wschodnia część leży na terenie osiedla mieszkaniowego, mniej więcej w zachowanym stanie). Nowa droga startowa jest czynna na kierunku 26 i posiada betonową nawierzchnię o wymiarach 720 × 60 m. Mogą z niej korzystać lekkie samoloty do 7500 kg i śmigłowce.

Lotniczy Park Kulturowy

Muzeum jest również inwestorem przedsięwzięcia o nazwie „Lotniczy Park Kulturowy”, którego projekt wykonano w Instytucie Architektury Krajobrazu Politechniki Krakowskiej pod kierunkiem Marii Łuczyńskiej-Bruzdy. Celem przedsięwzięcia jest stworzenie odpowiedniego otoczenia parkowego.

"Przygody z wiedzą"

Wspólnie z władzami wojewódzkimi, Muzeum Inżynierii Miejskiej, i Parkiem Wodnym w Krakowie, muzeum realizuje wspólny program edukacyjny pod nazwą "Przygody z wiedzą" skierowany do uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych, liceów i techników. Łączy on w sobie elementy propagujące wiedzę techniczną z promocją zdrowego stylu życia. Muzeum ma w swej ofercie blok lekcji muzealnych prowadzonych przez pracowników muzeum. Muzeum co roku bierze również udział w Nocy Muzeów, a także podobnej w swym charakterze imprezie pod nazwą "Dni Otwartych Drzwi Muzeów Krakowskich" odbywającej się jesienią i organizowanej z inicjatywy Stałej Konferencji Dyrektorów Muzeów Krakowskich przy współpracy z Urzędem Miasta Krakowa.

Projekt muzealny "NATO 1949 – 2009"

Z okazji przypadającej na rok 2009 sześćdziesiątej rocznicy podpisania Traktatu Północnoatlantyckiego (4 kwietnia 1949 roku), a także dziesiątej rocznicy przystąpienia Polski do NATO (12 marca 1999 roku), Muzeum podjęło się realizacji projektu muzealnego, którego głównym celem jest stworzenie stałej ekspozycji statków powietrznych w barwach państw członkowskich Sojuszu. Pierwszym eksponatem tej kolekcji jest MiG-29 w barwach polskich, o numerze taktycznym 4115. Na połowie eksponatu zostanie przywrócony kamuflaż i niemieckie oznakowania, gdyż samolot ten był pierwszą sowiecką konstrukcją używaną w ramach Sojuszu przez Luftwaffe. W ramach wymiany, w zamian za śmigłowiec Mi-2, muzeum otrzymało też Mirage 5 BA o numerze taktycznym BA-03 od Królewskiego Muzeum Sił Zbrojnych w Brukseli. W dniu 19 listopada 2008 r. do Muzeum dotarł kolejny eksponat, ponaddźwiękowy samolot myśliwski Lockheed F-104 Starfighter S/ASA-M, przekazany nieodpłatnie przez Aeronautica Militare Italiana (Włoskie Siły Powietrzne). Samolot był jednym z ostatnich Starfighterów w służbie, przybył z bazy lotniczej w Grazzanise koło Neapolu. Egzemplarz ten został wyprodukowany na licencji we Włoszech, jego numer taktyczny to RS-05, seryjny MM6876. Kolejne samoloty spodziewane na ekspozycji to Republic F-84F Thunderstreak (nr takt. FU-36), SEPECAT Jaguar GR.1 (nr. takt. XX730), Ling-Temco-Vought A-7P Corsair II (nr taktyczny 5502), Hawker Siddeley Harrier Gr.3 (nr taktyczny XW919).

Lista eksponatów

Samoloty

Lista samolotów znajdujących się w ekspozycji Muzeum Lotnictwa Polskiego:

Szybowce

Lista szybowców znajdujących się w ekspozycji Muzeum Lotnictwa Polskiego:

• IS-1 Sęp bis
• IS-3 ABC
• IS-4 Jastrząb
• IS-A Salamandra
• IS-B Komar
• IS-C Żuraw
• PW-2
• S-1 Swift
• SZD-10 bis Czapla
• SZD-12 Mucha 100
• SZD-15 Sroka
• SZD-17X Jaskółka L
• SZD-18 Czajka
• SZD-19-2A Zefir 2A
• SZD-21 Kobuz 3
• SZD-22 Mucha Standard
• SZD-25A Lis
• SZD-27 Kormoran
• SZD-43 Orion
• SZD-6 Nietoperz
• SZD-8 Jaskółka
• SZD-9 bis Bocian 1A
• WWS Wrona bis
• WWS-2 Żaba

Motoszybowce

Lista motoszybowców znajdujących się w ekspozycji Muzeum Lotnictwa Polskiego :

• HWL Pegaz (SP-590)

Śmigłowce

Lista śmigłowców znajdujących się w ekspozycji Muzeum Lotnictwa Polskiego:

• BŻ-1 GIL (SP-GIL)
• BŻ-4 Żuk (niekompletny)
• JK-1 Trzmiel – jedyny zachowany egzemplarz doświadczalnego śmigłowca o napędzie odrzutowym
• Mi-4 A
• Mi-4 ME
• WSK Mi-2 URP
• WSK Mi-2Ch
• WSK SM-1 (Mi-1)
• WSK SM-2

Rakietowe systemy przeciwlotnicze

Lista rakietowych systemów przeciwlotniczych w ekspozycji Muzeum Lotnictwa Polskiego:

• SA-75 "Dźwina"
• S-75M "Wołchow"
• S-125 "Newa"
• 2K11M1 "Krug"

Silniki

Oprócz statków powietrznych muzeum posiada też ekspozycję silników lotniczych, prezentowanych w sposób umożliwiający poznanie ich konstrukcji. Są to:

Plan muzeum

1. Mały hangar – samoloty z lat 1909-1920,
2. Duży hangar – samoloty, śmigłowce i szybowce zgromadzone w oryginalnym przedwojennym hangarze 2 Pułku Lotniczego.
3. Silnikownia – jedna z największych w Europie kolekcja silników lotniczych od okresu pionierskiego do dziś, pozwala prześledzić zmiany w konstrukcji silników na przestrzeniach dziejów od silników rzędowych, rotacyjnych i gwiazdowych aż do współczesnych silników turboodrzutowych.
4. „Swego nie znacie” – wystawa statków powietrznych z okresu pionierskiego lotnictwa,
5. Wystawa plenerowa – wielkogabarytowe cywilne i wojskowe statki powietrzne. Na wystawie plenerowej zgromadzono niemal wszystkie odrzutowce używane przez Wojsko Polskie.