Muzeum Armii Krajowej im. gen. Emila Fieldorfa „Nila”

Przewodnik
Mapa
Atrakcje

Muzeum Armii Krajowej im. gen. Emila Fieldorfa „Nila” – jedyna tego rodzaju instytucja w Polsce upowszechniająca wiedzę o Polskim Państwie Podziemnym i jego siłach zbrojnych. Muzeum powstało na mocy uchwał Rady Miasta Krakowa oraz Sejmiku Województwa Małopolskiego i zostało wpisane do Rejestru Instytucji Kultury 29 czerwca 2000. Zostało mu nadane imię pochodzącego z Krakowa Augusta Emila Fieldorfa „Nila” - dowódcy Kedywu AK oraz zastępcy komendanta głównego Armii Krajowej.

Formalne powołanie Muzeum poprzedził dziesięcioletni trud gromadzenia pamiątek historycznych przez kombatantów ze Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej pod auspicjami Fundacji Muzeum Historii Armii Krajowej. Pierwotnie zbiory te eksponowano na wystawie "Nasza droga do Niepodległości" w byłym Muzeum Lenina przy ul. Topolowej w Krakowie. W 1992 r. ekspozycję przeniesiono do aktualnie używanego budynku. Wzniesiono go w 1911 r. dla stanowiska dowodzenia austriackiej twierdzy Kraków.

Ideą Muzeum Armii Krajowej jest przedstawienie całościowego obrazu polskiego podziemia wraz z jego duchową genezą, obejmującą Polskę międzywojenną oraz kształtem jego dziedzictwa patriotycznego we współczesnej Polsce.

Czytaj dalej

”

Ekspozycja stała

Ekspozycja jest z małymi zmianami dziełem zrealizowanym wg scenariusza krakowskich historyków.

Ideą ekspozycji stałej jest przedstawienie całościowego obrazu polskiego podziemia czasów wojny, wraz z jego duchową genezą obejmującą Polskę międzywojenną oraz kształtem jego dziedzictwa patriotycznego we współczesnej Polsce.

Na ekspozycję złożyły się materiały m.in. ze zbiorów Fundacji Muzeum Historii Armii Krajowej, Klubu Powstańców Warszawskich, Obszaru Lwowskiego Armii Krajowej, Fundacji im. Tadeusza Kościuszki i Muzeum Wojska Polskiego.

Ekspozycja została podzielona na tematyczne przestrzenie wystawiennicze. Na parterze przedstawiono historię II RP, przebieg kampanii wrześniowej i życie w obozach jenieckich. Znalazły się tu m.in. rekonstrukcję czołgu Vickers (zrobioną m.in. z oryginalnych części z czołgu zniszczonego w 1939 r.) oraz baraki dla jeńców.

Zasadnicza część wystawy dotycząca Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej została umieszczona w podziemiach. Składają się na nią setki zdjęć i pamiątek, ale też rekonstrukcja kadłuba amerykańskiego Halifaxa, który dokonywał zrzutów dla żołnierzy AK, rakiety V-2 czy ubeckiego karceru. Całość została wzbogacona efektami multimedialnymi.

Historia Muzeum

Na przełomie lat 80. i 90. w Krakowie członkowie Związku Żołnierzy Armii Krajowej rozpoczęli działania mające na celu utworzenie Muzeum Historii Armii Krajowej. Zaapelowali do swoich kolegów z Podziemia o gromadzenie dokumentów i pamiątek z lat wojny, które dałyby początek ekspozycji i muzeum. Kombatanci otrzymali możliwość zorganizowania wystawy w budynku Muzeum Lenina przy ul. Topolowej 5 (dawny Pałac Mańkowskich). Już w kwietniu 1990 r. otwarto tutaj ekspozycję „Nasza droga do Niepodległości”. W 1991 r. organizatorzy wystawy podjęli decyzję o przekształceniu jej w pierwsze w kraju Muzeum Historii AK. 6 listopada 1991 r. utworzyli Fundację Muzeum Historii Armii Krajowej, której celem – zgodnie ze statutem – było „prowadzenie wielokierunkowych działań i wszelkich prac zmierzających do uwidocznienia i zachowania historii Armii Krajowej”. W skład pierwszego zarządu Fundacji weszli: Kazimierz Kemmer, Marian Barbach, Ryszard Ciepiela, Leon Wysocki, Tadeusz Musiał, Antoni Śliwa, Mieczysław Figa. Dzięki życzliwości dowódcy krakowskiego garnizonu gen. Zenona Bryka zbiory przewieziono i wyeksponowano w budynku nr 4 na terenie Jednostki Wojskowej 1820 przy ul. Bosackiej 13 (obecnie Wita Stwosza 12). Uroczyste otwarcie Muzeum Historii AK w nowej siedzibie nastąpiło już 16 maja 1992 r. W 1997 r. Rada Miasta Krakowa wyraziła wolę utworzenia w Krakowie – jako instytucji samorządowej – Muzeum Armii Krajowej. W latach 1998-1999 przeprowadzono prace remontowe, które umożliwiły częściową adaptację budynku dla potrzeb muzealnych. Ostatecznie w 2000 r. powołano Muzeum Armii Krajowej jako wspólne przedsięwzięcie Gminy Kraków i Województwa Małopolskiego. Oficjalna inauguracja jego działalności nastąpiła 27 września 2000 r.

Trwająca od lipca 2009r. modernizacja budynku zakończyła się jesienią 2011 r., co pozwoliło na rozpoczęcie użytkowania obiektu we wrześniu 2011r. Projekt rewaloryzacji oraz całej adaptacji został wykonany przez pracownię AIR Jurkowscy Architekci. Cała inwestycja pochłonęła 30mln zł. Fasadę poddano renowacji poprzez oczyszczenie cegieł, wymianę stolarek okiennych oraz przebudowanie wnętrza muzeum. Największą ingerencją było zadaszenie całego dziedzińca. Nowy budynek muzeum został nagrodzony w konkursie Brick Award, nominowany do Mies van der Rohe Award oraz wyróżniony w Konkursie SARP na najlepszy obiekt architektoniczny w Polsce 2011 roku. Ekspozycja stałą została otwarta 27 września 2012r.

Działalność muzeum

Działalność statutowa muzeum polega na gromadzeniu, opracowywaniu, restaurowaniu, magazynowaniu i udostępnianiu unikatowych zbiorów związanych z Armią Krajową. Dotychczas Muzeum zgromadziło niemal 7 000 muzealiów oraz ponad 12 000 archiwaliów. Instytucja prowadzi także szeroko pojętą działalność dydaktyczną i popularyzatorską. Organizowane są lekcje muzealne, spotkania z kombatantami i historykami, odczyty, prelekcje, pokazy filmów, promocje książek. Wśród najważniejszych eksponatów znalazły się m.in. collage Tadeusza Kantora „Wrzesień 1939”, sztandary, dewocjonalia o. Adama Studzińskiego, kolekcje orłów wojskowych, odznak pamiątkowych pułków, odznaczeń (kolekcja Mariana Barbacha) uzbrojenie i umundurowanie, wydawnictwa konspiracyjne. Ukoronowaniem zbiorów jest Panteon Polski Walczącej, będący dziełem prof. Wiesława Śniadeckiego ps. „Vis”. Ciągle też spływały – i nadal spływają – dary od kombatantów i ich rodzin, jak choćby kolekcja pamiątek dotycząca środowiska Kadetów od Zenona Malika, zbiór militariów („kolekcja bieżanowska”) od dr. Stanisława Wcisło czy unikatowe książki od Stanisława Pempla.

II wojna światowa

Ukazując tragedię polskiego września 1939 wykorzystano na ekspozycji materiały dokumentalne, pamiątki historyczne, elementy wyposażenia wojskowego (mundury i broń) oraz materiały pomocnicze. Poszczególne fazy kampanii wrześniowej przedstawiono z pomocą schematów i fotogramów, dając obraz walk toczonych przez Wojsko Polskie z wojskami niemieckimi i sowieckimi. W sposób szczególnie ekspresyjny nastrój klęski II Rzeczypospolitej oddaje kolaż Tadeusza Kantora "Wrzesień 1939". Życie pod rządami okupantów regulowały drakońskie rozporządzenia oraz terror jaki zapanował na zajętych obszarach ziem polskich. Warunki panujące na okupowanych ziemiach przybliżają różnego typu eksponaty, w tym archiwalia łącznie ze złowrogimi obwieszczeniami tzw. afiszami śmierci.

Utworzenie i działalność, legalnego w świetle polskiej konstytucji z kwietnia 1935 r., rządu RP gen. Władysława Sikorskiego we Francji, a po jej klęsce w Wielkiej Brytanii, pozwoliło zachować ciągłość prawną państwa i przeciwstawić się polityce Hitlera i Stalina, którzy postanowili wymazać z mapy świata państwo Polskie. Od nowa formowane własne wojsko – na zachodzie Polskie Siły Zbrojne i konspiracyjne w okupowanym kraju – kontynuowało walkę w obronie interesów narodowych rozpoczętą 1 września 1939.

Polskie Państwo Podziemne i Armia Krajowa

Za datę powstania polskiego podziemia uważa się 27 września 1939, gdy na dzień przed kapitulacją Warszawy a w 11 dni po sowieckiej agresji – drugim po niemieckim zdradzieckim uderzeniu wroga ze wschodu, Polacy utworzyli zalążki Polskiego Państwa Podziemnego pomimo zdawałoby się beznadziejności sytuacji. W Warszawie gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz z upoważnienia Naczelnego Wodza rozpoczął tworzenie Służby Zwycięstwu Polski (SZP). Jednocześnie miało miejsce spontaniczne powstawanie wielu organizacji konspiracyjnych na terenie całego kraju. Utworzony w Paryżu nowy Rząd Rzeczypospolitej Polskiej powołuje do życia na terenie Kraju, w grudniu 1939 r., w miejsce SZP Związek Walki Zbrojnej, który 14 lutego 1942 został przemianowany na Armię Krajową. Kolejne lata okupacji przynosiły rozwój liczebny polskiego podziemia wojskowego, którego stan w 1944 r. przekroczył – jak się szacuje – 380 tysięcy zaprzysiężonych i uzbrojonych żołnierzy. W ciągu tego czasu, w wyniku działalności scaleniowej znalazło się w AK gros organizacji konspiracyjnych występujących na terenie kraju. Zabrakło wśród nich komunistów, podobnie jak 23 lata wcześniej w czasie odzyskiwania niepodległości.

Ostatecznie ukształtowała się sieć organizacyjna Armii Krajowej obejmująca następujące szczeble: Komenda Główna (centralny aparat dowodzenia AK) – Komenda Obszaru (kilka okręgów) – Komenda Okręgu (przedwojenne województwo) – Komenda Podokręgu (w szczególnych przypadkach) – Inspektorat Rejonowy – Komenda Obwodu (przedwojenny powiat) – Komenda Placówki (przedwojenna gmina). W 1944 Komendzie Głównej bezpośrednio podlegały okręgi: Kielce (Radom), Łódź, Kraków, Śląsk, Lublin, Białystok, Polesie, Wołyń. Poza tym obszary: warszawski (okręg Warszawa-miasto i trzy podokręgi zachód, wschód, północ), zachodni (okręgi Poznań i Pomorze), lwowski (okręgi Lwów, Tarnopol, Stanisławów). Okręg Nowogródek został podporządkowany Komendzie okręgu Wilno bez przemianowania tego zespołu na obszar. Na poziomie podstawowym jednostką organizacyjną AK był pluton liczący w wersji "pełnej" ok. 50 ludzi, a w wersji "szkieletowej" (uzupełnionej do pełnego stanu przed wybuchem powstania powszechnego) ok. 20-29 ludzi. W końcowym okresie wojny AK (1944) liczyła 8920 plutonów co daje ok. 350-370 tysięcy żołnierzy Armii Krajowej. Oddziałom ujawniającym się w ramach "Burzy" nadawano nazwy dywizji i pułków WP sprzed 1939.

Drugim elementem Polskiego Państwa Podziemnego była działająca w konspiracji administracja cywilna. Pod koniec roku 1940 prezydent Rzeczypospolitej Polskiej mianował Głównym Delegatem Rządu na Kraj Cyryla Ratajskiego, członka Stronnictwa Pracy. Po nim funkcje Głównego Delegata pełnili inni politycy. W latach 1941-1943 zorganizowana została cała struktura konspiracji cywilnej: funkcjonowały departamenty o charakterze rządowych resortów, a w terenie Okręgowe (obejmujące teren przedwojennego województwa) i Powiatowe Delegatury Rządu. Z nimi wiązało się funkcjonowanie w podziemiu partii politycznych, które stanowiły oparcie dla aparatu Delegatury i dla AK. Partie te stanowiły trzeci poważny element Państwa Podziemnego. Przedstawiciele najważniejszych ugrupowań znaleźli się w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym (1940-1943), przekształconym następnie w Krajową Reprezentację Polityczną (1943-1944), a następnie w Radę Jedności Narodowej (1943-1945). Ta ostatnia stanowiła już swego rodzaju quasi parlament podziemny. Tajne państwo obejmowało wiele dziedzin życia, oprócz sił zbrojnych prowadzono tajne nauczanie, działały specjalne sądy cywilne i wojskowe, prowadzono prace planistyczne na okres odbudowy państwa, jego struktur i gospodarki, po wojnie i szereg innych. W lecie 1944 nastąpiło apogeum rozwoju Polski Podziemnej, jego najbardziej spektakularnym wyrazem była akcja "Burza" i będące jej fragmentem powstanie warszawskie. Klęska powstania warszawskiego i zajęcie przez Armię Czerwoną Polski sprawiły, że w II poł. 1944 i początku 1945 nastąpiła zagłada II Rzeczypospolitej, której kontynuacją było Polskie Państwo Podziemne. Dramatycznym epilogiem Polski Podziemnej był odbywający się w VI 1945 w Moskwie, równolegle z rozmowami na temat utworzenia tzw. Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, proces, aresztowanych podstępnie w III 1945, najważniejszych przywódców Podziemnego Państwa zwany Procesem Szesnastu. Ostatnim akcentem działalności tajnego państwa, już po formalnym rozwiązaniu AK w styczniu 1945, była wydana na zakończenie działalności Delegatury Rządu i Rady Jedności Narodowej 1 VII 1945 odezwa RJN do Narodu Polskiego i do Narodów Zjednoczonych zawierająca Testament Polski Walczącej. Ponieważ Polska, mimo przynależności do zwycięskiej koalicji, przegrała II wojnę światową na realizację zawartych w tej odezwie postulatów musieliśmy czekać aż 44 lata.

Masowe aresztowania żołnierzy AK i pracowników Podziemnego Państwa oraz niekorzystna koniunktura międzynarodowa nie pozwoliły walczącym o niepodległą Polskę osiągnąć zakładanych celów. Niemniej jednak wnieśli oni istotny wkład w zwycięstwo koalicji nad Niemcami, przekazując bezcenne informacje wywiadowcze, a przede wszystkim dokonując olbrzymiej ilości akcji sabotażowo-dywersyjnych co sprawiało, że działalność Podziemnego Państwa wiązała przez cały okres wojny setki tysięcy żołnierzy i członków formacji policyjnych wroga. Polskie Państwo Podziemne przeszło do historii wpisując się do najbardziej chlubnych kart walki Polaków o wolność.

Panteon Polski Walczącej

44 trawione w mosiądzu tablice przedstawiające wizerunki i życiorysy wybitnych dowódców i żołnierzy AK dzieło prof. W. Śniadeckiego.

przewodniczący Rady Jedności Narodowej: Kazimierz Pużak ps. "Bazyli" (I 1944-III 1945), Jerzy Braun ps. "Rogowski" (III-VI 1945)
Delegaci Rządu RP na Kraj: Cyryl Ratajski ps. "Górski", "Wartski" (XII 1940-IX 1942), Jan Piekałkiewicz ps. "Wernic" (IX 1942-II 1943), Jan Stanisław Jankowski ps. "Soból", "Klonowski" (II 1943-III 1945), Stefan Korboński ps. "Zieliński" (III-VI 1945), Jerzy Braun ps. "Rogowski" (VI 1945)
Komendanci Wojska Polskiego w w konspiracji: gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz ps. "Torwid" – 1939 (SZP), gen. Kazimierz Sosnkowski ps. "Józef Godziemba" – 1939-40 (ZWZ), gen. Stefan Rowecki ps. "Grot" – 1940-43 (ZWZ-AK), gen. Tadeusz Komorowski ps. "Bór" – 1943-44 (AK), gen. Leopold Okulicki ps. "Niedźwiadek" – 1944-45 (AK)

Martyrologia

Dział ukazujący sowieckie zbrodnie wojenne na przykładzie masakry tysięcy oficerów Wojska Polskiego w Katyniu w 1940 r. i kontynuację tej ludobójczej polityki po tzw. "wyzwoleniu" w stosunku do żołnierzy Armii Krajowej przy współdziałaniu zainstalowanego w Polsce prosowieckiego reżimu komunistycznego, zakończony ekspozycją trumny ze szczątkami poekshumacyjnymi z Kąkolewnicy na Podlasiu – miejsca masowych egzekucji żołnierzy AK i niepodległościowego podziemia (1944-45).

Powstanie warszawskie 1944

Wieloplanszowa ekspozycja dotycząca powstania, przy pomocy planów, map, zestawień liczbowych i faktograficznych oraz fotogramów, obrazowo ukazuje przebieg powstania, bohaterstwo i tragizm walczącej Warszawy, a także losy powstańców i ich miasta.

Muzeum AK zgromadziło i eksponuje także liczne dzieła plastyczne, tak wybitnych twórców jak m.in.: Bronisław Chromy, Jan Chrząszcz, Halina Cieślińska-Brzeska, Tamara Jaworska, Tadeusz Kantor i Wiesław Śniadecki.

Dyrektorzy muzeum

Adam Rąpalski - 16 czerwca 2000 - 1 lipca 2013;
Tadeusz Żaba (p.o.) - 1 lipca 2013 - 1 sierpnia 2013;
Janusz Mierzwa - 1 sierpnia 2013 - obecnie.

Muzeum Armii Krajowej im. gen. Emila Fieldorfa „Nila” - to miejsce nie posiada jeszcze przewodnika. Jeśli znasz to miejsce, to tutaj możesz napisać przewodnik.