Liceum Nowodworskiego

I Liceum Ogólnokształcące im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie (znane również jako Kolegium Nowodworskie, Nowodworek), dawne Gimnazjum św. Anny – jedna z najstarszych istniejących i nieprzerwanie działających w Polsce szkół średnich o charakterze świeckim.

I Liceum Ogólnokształcące im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie (znane również jako Kolegium Nowodworskie, Nowodworek), dawne Gimnazjum św. Anny – jedna z najstarszych istniejących i nieprzerwanie działających w Polsce szkół średnich o charakterze świeckim.

Historia

Szkoła została powołana uchwałą Senatu Uniwersytetu Jagiellońskiego 5 maja 1586 roku jako Kolegium Nowodworskiego. Była ta część reformy systemu nauczania podstawowego przeprowadzonej przez rektora Akademii Krakowskiej Piotra z Gorczyna. Jej celem było wyrównanie i uzupełnienie wiedzy przyszłych studentów Akademii.

Gimnazjum zostało otwarte w 1588 roku. Początkowo mieściło się w Bursie Jerozolimskiej u zbiegu Gołębiej i Jagiellońskiej. Szkoła funkcjonowała dzięki zapisom sekretarza królewskiego i rycerza pochodzącego z Tucholi Bartłomieja Nowodworskiego, który w 1617 przekazał olbrzymią, jak na owe czasy, sumę 15 tysięcy złotych. Drugim darczyńcą został w 1638 sekretarz królewski, nauczyciel Władysława IV i Jana Kazimierza, ks. Gabriel Prewancy-Władysławski. Dlatego też szkoła była znana jako Szkoła Nowodworska lub Władysławsko-Nowodworska. Dzięki niemu w latach 1639-1643 wybudowano naprzeciw kościoła św. Anny nowy budynek szkoły zaprojektowany przez Jana Leitnera (Collegium Nowodworscianum, ob. Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego), która od tej pory nazywana była Nowodworsko-Władysławską. W XVII w. kolegium było najlepszą tego typu szkołą w kraju i przewyższała zdecydowanie pod względem poziomu popularne w Polsce kolegia jezuickie. Właśnie w okresie apogeum rozwoju szkoły, naukę w niej odbywali bracia Jan i Marek Sobiescy (1640-1643). Szkoła została zreformowana w 1777 przez Hugo Kołłątaja.

W 1818 roku w amfiteatrze szkolnym została ogłoszona konstytucja Rzeczypospolitej Krakowskiej. Tu, do 1846 roku, zbierała się Izba Reprezentantów (będąca odpowiednikiem sejmu) Wolnego Miasta Krakowa. W 1818 z inicjatywy Austriaków szkoła otrzymała nowe imię – św. Anny i pozostała przy nim aż do 1928, kiedy przywrócono pierwszego patrona: Bartłomieja Nowodoworskiego.

Od 1898 roku szkoła mieści się przy placu Na Groblach 9. Budynek ten powstał w latach 1897-1899, a został zaprojektowany w 1896 roku przez Józefa Sarego. W jej herbie jest krzyż maltański – Nowodworski służył bowiem w Zakonie Kawalerów Maltańskich.

Szkołę odwiedzało wielu znakomitych gości, a wśród nich: król Stanisław August Poniatowski, król saski Fryderyk August, cesarz Franciszek Józef.

Za wybitne zasługi na polu wielowiekowej pracy wychowawczej dla szeregu pokoleń w 1938 roku Prezydent Ignacy Mościcki nadał szkole Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Natomiast w roku 1988 szkoła została odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Szkolne tradycje

Uniwersytecka klasa klasyczna

I LO im. B. Nowodworskiego w Krakowie jest jedyną w Krakowie szkołą posiadającą w ofercie edukacyjnej klasę o profilu klasycznym. Istnieje ona od 1980 r, powstała dzięki staraniom wybitnego krakowskiego filologa klasycznego Kazimierza Korusa. Program klasy klasycznej pierwotnie, w czasie czteroletniego liceum, obejmował m.in. 6 godzin tygodniowo języka łacińskiego i 4 godziny języka greckiego przez wszystkie lata nauki. Skrócenie liceum negatywnie wpłynęło na liczbę godzin w tygodniu przeznaczaną przez uczniów klasy klasycznej na naukę języków klasycznych. Łaciny naucza się w systemie 4 godzin, zaś greki po jednej godzinie tygodniowo przez 3 lata. Jest to więc klasa, gdzie język łaciński jest nazwany przedmiotem "wiodącym", realizowanym w zakresie "rozszerzonym". Uczniowie klasy klasycznej rokrocznie licznie reprezentują szkołę podczas finału Olimpiady Języka Łacińskiego i Kultury Antycznej w Warszawie. Dotychczas najpokaźniejszą reprezentację podczas finału Nowodworek miał w roku 2008, kiedy to do etapu centralnego olimpiady zakwalifikowano 18 osób.

Chór Nowodworski

Przy szkole działa Chór Nowodworski – nieprzerwanie od 1986. Odnowiono wtedy, z okazji zbliżającego się jubileuszu 400-lecia istnienia I LO, stare szkolne tradycje. Kierownictwo nad zespołem objął Zbigniew Toffel, zaś od 1992 roku dyrygentem chóru jest Ryszard Źróbek. Każdego roku do zespołu rekrutowani są nowo przyjęci do szkoły Nowodworczycy, a należeć do niego może każdy, kto wyrazi taką wolę i pomyślnie przebrnie przez obowiązkowe przesłuchania. Chór Nowodworski koncertuje w całej Polsce i Europie – a także i poza nią. Zrzesza około 100 Nowodworczyków.

Szopka Nowodworska

Tradycyjnie co roku tuż przed świętami Bożego Narodzenia uczniowie przygotowują i wystawiają Szopkę Nowodworską – przedstawienie satyryczne ukazujące życie szkoły. Odbywa się ona w szkolnej auli.

Szopka ma charakter kabaretu, w którym aktorzy parodiują swoich nauczycieli oraz przedstawiają sceny z życia szkoły "w krzywym zwierciadle". Często także w Szopce pojawiają się nawiązania i aluzje do bieżących wydarzeń w Polsce i na świecie.

Tradycja Szopki Nowodworskiej sięga roku 1963, kiedy to wystawiono ją po raz pierwszy. Początkowo była organizowana w tajemnicy przed dyrekcją i nauczycielami, z czasem stała się oficjalnym wydarzeniem kulturalnym szkoły. Przygotowywana jest niemal corocznie (przedstawienie nie odbyło się jedynie kilka razy, z różnych przyczyn). Dzięki uprzejmości absolwentów, Szopka zyskuje charakter prawdziwego przedstawienia teatralnego – z profesjonalnym nagłośnieniem i oświetleniem.

Aktorzy odgrywają przedstawienie kilkukrotnie, najczęściej w ciągu dwóch dni. Podczas większości z nich na widowni zasiadają uczniowie Nowodworka. Tradycyjnie ostatnie z odgrywanych przedstawień przeznaczone jest dla absolwentów szkoły. W ostatnich latach przedstawienie "absolwenckie" nie odbyło się tylko w 2006 r, za sprawą interwencji dyrektora. Od 2007 wprowadzono na nie płatne bilety.

Widzami podczas wszystkich tur wystawiania Szopek są także członkowie grona pedagogicznego. Dyrekcja rokrocznie rości sobie prawo do uczestnictwa w pokazie przedpremierowym, po którym dzieli się swoimi uwagami z reżyserią spektaklu.

Szczep Szarej Siódemki im. gen. Mariusza Zaruskiego

Na terenie szkoły działa jedna z najstarszych drużyn harcerskich w Polsce, tzw. Szara Siódemka. Działa w ramach Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej, jest też członkinią prestiżowej Unii Najstarszych Drużyn Harcerskich Rzeczypospolitej. Co rok we wrześniu przedstawiciele Szarej Siódemki, będący uczniami Nowodworka, dokonują prezentacji szczepu podczas ślubowania klas pierwszych.

Święta Wojna

Od 1996 r. odbywa się w czerwcu mecz piłki nożnej pomiędzy I LO i II LO, nazywany popularnie przez uczniów obydwu szkół Świętą Wojną. Początkowo mecze rozgrywane były na stadionie Cracovii przy ul. Kałuży, jednak od 2004 odbywają się na obiekcie Wawelu Kraków. Mecz jest sprawą prestiżową dla szkół i przywiązują one do przygotowań wielką wagę. Zawodnicy trenują prawie cały rok szkolny (występować mogą tylko uczniowie klas I i II, ponieważ maturzyści w czerwcu już do szkoły nie uczęszczają). Uczniowie obu liceów podczas meczu dopingują swoje reprezentacje, które walczą o to, kto do następnego spotkania będzie „rządził” w Krakowie. Co roku też przygotowywana jest oprawa na trybunach, składająca się z kartonów, flag, balonów i (do 2006 r.) pirotechniki. "Święta wojna" jest ostatnim akcentem w szkole przed zakończeniem roku.

Wyniki meczów w ostatnich latach:

Hymn szkoły

Hymnem I LO im. B. Nowodworskiego w Krakowie jest kompozycja dyrygenta chóru szkolnego Ryszarda Źróbka, ułożona w 2007 do słów Ludomiła Germana, z okazji zbliżającego się Jubileuszu 420-lecia Nowodworka, obchodzonego w 2008.

Hymn I LO im. B. Nowodworskiego w Krakowie

Pozdrowiona bądź, Ty starodawna

Mężnych dzielnych serc kolebko sławna!

Hartuj młódź na twardy życia znój,

Zapał budź, miłości wątek snuj.

Wiedzę krzew, Ojczyźnie wiernie służ,

Niech Cię Bóg od groźnych strzeże burz.

Święty żar niech w murach Twoich pała,

W długi wiek niech kwitnie Twoja chwała!

Do tych samych słów Władysław Żeleński skomponował w 1888 Kantatę z okazji 350-lecia Gimnazjum św. Anny. Chór wykonuje ją podczas obchodów okrągłego jubileuszu szkoły. Ostatnio: w latach 1998 oraz 2008.

Hymn autorstwa Ryszarda Źróbka wykonywany jest przez chór podczas każdej uroczystości szkolnej.

Plebiscyt na ucznia o najbardziej prawym charakterze

Rokrocznie w szkole odbywa się unikatowy na skalę ogólnopolską plebiscyt, wyłaniający ucznia wyróżniającego się pod względem prawego charakteru. Kandydatury zgłaszane są przez klasy maturalne Gronu Pedagogicznemu. Uczniowie przedstawiają osiągnięcia kandydatów na Radzie Pedagogicznej, nie podając jednakowoż ich nazwisk. Dopiero po dokonaniu wyboru, nazwisko zwycięzcy jest ujawniane. Uroczystość wręczenia tej nagrody jest częścią gali zakończenia roku dla klas maturalnych i wręczenia krzyży maltańskich – pod koniec kwietnia. Nagrodę tę ustanowiła i nadal finansuje zaprzyjaźniona ze szkołą arystokratyczna rodzina Badenich. Nagroda wynosi 1000 USD.

Znani uczniowie

Wiek XVII

• Wespazjan Kochowski – historyk, poeta
• Jan III Sobieski – król
• Marek Sobieski – polski magnat (brat Jana)

Wiek XVIII

• Wojciech Bogusławski – aktor, reżyser, dramaturg zw. ojcem teatru narodowego
• Jędrzej Śniadecki – lekarz, biolog, chemik i filozof
• Stanisław Trembecki – poeta

Wiek XIX

• Władysław Ludwik Anczyc – poeta
• Michał Bałucki – pisarz
• Józef Bem – generał
• Tadeusz Boy-Żeleński – pisarz, tłumacz
• Kazimierz Chłędowski – pisarz, satyryk, historyk kultury, minister monarchii austro-węgierskiej
• Joseph Conrad – pisarz
• Ignacy Daszyński – premier
• Stanisław Estreicher – historyk prawa, bibliograf, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Bronisław Gustawicz – krajoznawca, redaktor Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich
• Franciszek Hodur – biskup i organizator Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego
• Józef Kenig – dziennikarz
• Jan Kowalczyk – astronom, docent Uniwersytetu Jagiellońskiego i Szkoły Głównej
• Władysław Łuszczkiewicz – malarz, pedagog, historyk sztuki, muzeolog i konserwator zabytków
• Jan Matejko – malarz
• Józef Mehoffer – malarz
• Kazimierz Nitsch – dialektolog
• Ignacy Pick – generał
• Kazimierz Przerwa-Tetmajer – poeta
• Lucjan Rydel (poeta) – pisarz, poeta
• Franciszek Stefczyk – działacz społeczny, inicjator spółdzielczych kas oszczędnościowo-pożyczkowych
• Andrzej Szeptycki – greckokatolicki metropolita lwowski
• Stanisław Szeptycki – generał broni Wojska Polskiego
• Stanisław Wyspiański – poeta, malarz

Wiek XX

• Stefan Banach – matematyk
• Rafał Barycz – architekt
• Małgorzata Bela – aktorka
• Jerzy Bielecki – odznaczony medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata więzień obozu Auschwitz-Birkenau
• Tomasz Bieroń – tłumacz
• Walery Goetel – geolog
• Gustaw Holoubek – aktor, reżyser
• Antoni Kępiński – psychiatra
• Bogdan Klich – minister, lekarz
• Józef Korpanty – filolog klasyczny
• Jalu Kurek – pisarz
• Karol Lenczowski – oficer wojskowy
• Wilhelm Lawicz-Liszka - wojskowy
• Adam Małkiewicz – historyk, historyk sztuki i teoretyk architektury nowożytnej
• Roman Młodkowski – dziennikarz
• Sławomir Mrożek – pisarz
• Juliusz Osterwa – aktor
• Maria Peszek – piosenkarka, aktorka
• Michał Rola-Żymierski – wojskowy
• Jan Rybicki – tłumacz
• Leon Schiller – reżyser
• Stanisław Stabryła – filolog klasyczny
• Antoni Staich – wojskowy
• Stanisław Szeligowski – astronom
• Jerzy Vetulani – psychofarmakolog