Katedra Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła

Katedra Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła w Zamościu – renesansowy kościół na Starym Mieście w Zamościu wzniesiony pod koniec XVI w.

Katedra Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła w Zamościu – renesansowy kościół na Starym Mieście w Zamościu wzniesiony pod koniec XVI w.

Historia

Katedra tę ufundował założyciel miasta, Jan Zamoyski, a autorem jej projektu jest włoski architekt Bernardo Morando, z czym wiąże się jej nawiązanie do kościołów włoskich z XV, XVI wieku. Początkowo była to kolegiata, Zamość podlegał biskupstwu chełmskiemu, dopiero w roku 1992, kiedy utworzono diecezję zamojsko-lubaczowską, podniesiono jej rangę do katedry. Po śmierci jej architekta, na początku XVII wieku, ukończono wewnętrzny wystrój tego kościoła. Konsekracji tej świątyni dokonano w roku 1637. Znaczną przebudowę przeprowadzono jedynie w okresie zaborów, w latach 1824-26, pod dowództwem gen. J. Mallet-Malletskiego, który kierował wówczas rozbudową i modernizacją zamojskiej twierdzy. W tym okresie katedra została obniżona, zmieniono m.in. elewację, przez co obecny wygląd zewnętrzny jest bardziej klasycystyczny, zniknęły napisy i herby Zamoyskich, zlikwidowano także niektóre elementy wewnątrz kościoła. W II połowie XIX wieku oraz I połowie wieku XX prowadzono dalsze zmiany i remonty, związane także z licznymi uszkodzeniami.

Podczas VII pielgrzymki do Polski w 1999 wizytę w katedrze złożył papież Jan Paweł II.

Katedra pełni także rolę kościoła parafialnego. W obrębie tej parafii znajduje się także inny kościół na Starym Mieście – rektoralny kościół św. Katarzyny.

Dzięki dofinansowaniu ze środków unijnych, jakie parafia uzyskała w roku 2010 (w ramach RPO woj. lubelskiego) na projekty obejmujące remont katedry oraz dzwonnicy, przywrócono dawną okazalszą formę świątyni z początku XIX w., jaką utraciła później w okresie zaborów.

Architektura i wnętrze

Styl architektoniczny katedry jest związany z tzw. renesansem lubelskim. Jej wymiary, w stosunku 3:2, wynoszą: 45 m długości i 30 m szerokości. Nawiązują one do wymiarów ówczesnego Zamościa i są równe jego 15-krotnemu pomniejszeniu. Jest to katedra o typie bazylikowym, z wyższą nawą główną z kolebkowymi sklepieniami oraz lunetami, sięgającą 20 m oraz niższymi nawami bocznymi. Dziś prowadzą do niej 3 wejścia – poza głównym od zachodu również 2 boczne przez dawne kaplice (od północy i południa).

Obecny, późnobarokowy ołtarz z II połowy XVIII w., zastąpił pierwszy, wczesnobarokowy, jaki przewieziono do Tarnogrodu. Znajdują się przy nim cztery kolumny, pomiędzy dwiema z nich umieszczony jest główny obraz przedstawiający Św. Tomasza Apostoła klękającego przy zmartwychwstałym Jezusie, a na bocznych ścianach prezbiterium 4 inne ukazujące patrona kościoła. Pod ołtarzem stoi srebrne, rokokowe tabernakulum z połowy XVIII wieku.

Wewnątrz znajduje się 9 kaplic, po 4 w obu bocznych, niższych nawach oraz jedna przy prezbiterium (po jego prawej stronie). Poszczególne kaplice, bogate w cenne obiekty, ołtarze, obrazy, przeznaczone są różnym postaciom i osobom:

• kaplica Zamoyskich pw. Przemienienia Pańskiego (Ordynacka) – przy nawie ołtarza; umieszczono tu płytę nagrobną (z czarnego marmuru) Jana Zamoyskiego; poza tym wisi tu obraz przedstawiający Przemienienie Pańskie oraz mniejsze portrety założyciela miasta i jego syna Tomasza oraz nagrobek z rzeźbami XIV ordynata - Tomasza F. Zamoyskiego;

południowa (prawa) nawa boczna:

• kaplica Różańcowa (Bractwa Różańcowego) – kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej
• kaplica Infułacka – obraz Św. Mikołaja Biskupa
• kaplica Relikwii – barokowy ołtarz z XVII wieku z relikwiarzami (większość rokokowych), obraz św. Marii Magdaleny
• kaplica Św. Trójcy – zamurowana; mieści się tu biblioteka kościoła

północna (lewa) nawa boczna:

• kaplica Akademicka – obraz św. Jana Kantego, patrona Akademii Zamojskiej
• kaplica Zwiastowania NMP (Bractwa Literackiego) – kopia bardzo cennego obrazu Zwiastowania NMP (z Florencji)
• kaplica Chrystusa Ukrzyżowanego – rzeźby związane z droga krzyżową Jezusa
• kaplica Matki Bożej Opieki (Łaskawej, Odwachowskiej) – obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem; darzonej wielkim kultem przez mieszkańców miasta.

Na ścianie zakrystii, jaka mieści się w zamurowanej kaplicy po lewej stronie głównego ołtarza, wisi inny obraz - Jezusa Miłosiernego.

Pod nawą główną znajdują się krypty z trumnami oraz prochami Zamoyskich. Wejście poniżej jest zamknięte żelaznymi drzwiami (ułożonymi poziomo w posadzce koło kaplicy Różańcowej) z herbami tej rodziny. W jednej z krypt spoczywa Jan Zamoyski. Jeszcze do niedawna miejsce to było dostępne do zwiedzania.

Na niektórych z ośmiu wysokich filarów (po 4 po obu stronach głównej nawy) znajdują się epitafia (m.in. Sz. Szymonowica). Słychać tu również 25-głosowe organy, zbudowane w 1896 roku przez lwowskiego organmistrza Jana Śliwińskiego.

Budynki i obiekty towarzyszące

Przy katedrze (po jej północnej stronie) wznosi się późnobarokowa dzwonnica, wybudowana w II połowie XVIII wieku; większej przebudowy dokonano w okresie międzywojennym minionego stulecia.

Biją tu trzy dzwony:

• "Jan", największy z XVII wieku,
• "Wawrzyniec" z XVIII wieku oraz
• "Tomasz" z XVIII wieku.

W sezonie letnim udostępniona jest dla zwiedzających, dzięki czemu stanowi atrakcyjny punkt widokowy na Stare Miasto.

Po południowej stronie katedry pod koniec XVI w. wybudowano Infułatkę, dom dziekanów zamojskich, przebudowaną w I połowie kolejnego stulecia. Obecnie mieści się tu Muzeum Sakralne Katedry Zamojskiej.

W 1988 postawiono tu pierwszy (jeden z dwóch w Zamościu) pomnik Jana Pawła II.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona katedry w Zamościu
• Zdjęcia