Gimnazjum Męskie

I Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki to szkoła ponadgimnazjalna z tradycjami sięgającymi XVII wieku, której siedziba znajduje się przy ul. Feliksa Bernatowicza 4 w Łomży. Od 1 września 2004 roku dyrektorem szkoły jest Jerzy Łuba.

I Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki to szkoła ponadgimnazjalna z tradycjami sięgającymi XVII wieku, której siedziba znajduje się przy ul. Feliksa Bernatowicza 4 w Łomży. Od 1 września 2004 roku dyrektorem szkoły jest Jerzy Łuba.

Historia

Kolegium Jezuickie w Łomży (1614-1773)

Początek działalności jezuitów w Łomży to rok 1609, kiedy to powstała mała placówka "misja" podporządkowana kolegium w Pułtusku. Pierwszym rektorem łomżyńskiego kolegium był Jakub Lachowski, który pełnił swoją funkcję do 1610 roku, kiedy został zastąpiony przez Adama Kołożemskiego. Placówka niezależna ("rezydencja") od kolegium w Pułtusku powstała w Łomży 1 lutego 1612 roku, jednak szkołę otwarto dopiero 5 września 1614 roku dzięki wsparciu materialnemu opata przemęckiego Adama Nowodworskiego. W 1638 roku dyrektorem szkoły był Andrzej Bobola. Początkowo szkoła miała 2 klasy, następnie 4, a w roku 1644 została utworzona klasa retoryki, czyniąc ze szkoły prawdziwą szkołę średnią. Wkrótce w szkole zaczęło rozwijać się życie kulturalno-naukowe. W tym czasie powstał Teatr Szkolny, Sodalicja Mariańska, bursa dla ubogich studentów, chór szkolny, koła samokształceniowe oraz biblioteka. Z początku Kolegium Łomżyńskie było szkołą humanistyczną. Do zasadniczych zmian w programie nauczania szkoły doszło w połowie XVIII wieku. Dodano filozofię, fizykę doświadczalną, język francuski i niemiecki oraz wykłady z historii i matematyki. Nauka w szkole była bezpłatna. Nie było ograniczeń narodowościowych i wyznaniowych. Do szkoły uczęszczało ok. 500 uczniów. Budynek szkoły na początku był drewniany. W 1735 roku wzniesiono pierwszy murowany gmach kosztem fundatorki Ewy Szembekowej, natomiast w 1741 roku rozpoczęto budowę nowego kolegium. W momencie kasaty zakonu jezuickiego (1773) nowy gmach nie był dokończony.

Szkoła Pijarska (1774-1807)

Po kasacie zakonu jezuitów Komisja Edukacji Narodowej przekazała szkołę pijarom. Zakon pijarski całkowicie podporządkował się zaleceniom KEN. Szkoła miała rangę powiatową i należała do okręgu, którym opiekował się biskup płocki Michał Poniatowski, wkrótce prezes KEN. Przełożony łomżyńskiej szkoły posiadał tytuł rektora. W szkole za "panowania" pijarów nauczano przedmiotów: język polski, religia (nauka chrześcijańska), nauka moralna, łacina, historia, geografia, logika, matematyka, fizyka i mechanika, historia naturalna, język niemiecki, język francuski, rysunki i wychowanie fizyczne. Do szkoły przyjmowano po opanowaniu nauczania początkowego. Wiek, jak wszędzie, był bardzo zróżnicowany.

Szkoła w epoce Księstwa Warszawskiego (1807-1814)

Łomża w okresie Księstwa Warszawskiego była głównym miastem departamentu augustowskiego. Biuro departamentu utworzono w gmachu szkoły pijarskiej, ta więc musiała zniknąć z planu ówczesnej Łomży. Szkołę reaktywowano w 1811 roku. Upadła wraz Księstwem Warszawskim w 1814 roku.

Szkoła Wojewódzka (1815-1834)

Ponownie szkołę powołano do życia w 1815 roku, kiedy to powstało Królestwo Polskie. Szkoła miała wówczas charakter pełnej szkoły średniej. Nauka trwała tu siedem lat (6 klasa trwała 2 lata). Wykładano przedmioty: nauka religii i moralności, język polski, Łacina, język niemiecki, język francuski, język grecki, nauka o starożytności, historia powszechna, historia Polski, historia Rosji, historia naturalna, geografia, algebra, fizyka, mechanika, statyka, chemia, botanika i mineralogia, encyklopedia nauk i wiadomości, kaligrafia i rysunek.

Gimnazjum Wojewódzkie (1834-1839)

Gimnazjum Wojewódzkie stanowiło kontynuację Szkoły Wojewódzkiej, z tym, że do programu wprowadzono obowiązkową naukę języka rosyjskiego. Nazwę szkoły zmieniono w 1834 roku z inicjatywy cara Mikołaja I.

• Gimnazjum Gubernialne (1839-1850) W 1839 roku szkołę podporządkowano kierownictwu oświaty w Petersburgu. W związku z przemianowaniem województw na gubernie szkołę również nazwano Gimnazjum Gubernialnym. Obok języka rosyjskiego wprowadzono język starocerkiewny.
• Szkoła Powiatowa o 5 klasach (1850-1861) W 1850 roku zlikwidowano Gimnazjum i utworzono jedynie 5-letnią (początkowo 4-letnią) Szkołę Podstawową. Inspektorem nowo utworzonej szkoły został mianowany Jakub Ignacy Waga. Choć szkoła straciła rangę szkoły średniej, to poziomem przewyższała "zwykłe" szkoły powiatowe.

Gimnazjum Męskie (1862-1932)

W 1862 roku do szkoły weszła reforma Wielopolskiego. Szkołę uczyniono 7-klasowym Gimnazjum męskim. Jako główny nauczany przedmiot przywrócono język polski, a język rosyjski zredukowano do 2 godzin tygodniowo. Na nauczycielskie stanowiska powrócili Polacy. Sytuacja Gimnazjum drastycznie zmieniła się w 1864 po upadku powstania styczniowego. Zwolniono dotychczasowego rektora, a na jego miejsce powołano Rosjanina - Zacharowa, ale już jako dyrektora. W szkole rozpoczęła się intensywna rusyfikacja. Wprowadzono wykładowy język rosyjski. W 1900 roku wzniesiono nowy dwukondygnacyjny budynek na tyłach starej szkoły. Wysłużoną jezuicką budowlę, mimo protestów Łomżan rozebrano. W 1905 roku w szkole wybuchł strajk młodzieży. Domagano się przywrócenia jako głównych przedmiotów: j. polskiego i historii, a także zniesienia systemu policyjnego. Żądania strajkujących nie zostały spełnione, a dla nich samych nie było już miejsca w szkole. Liczba uczących się zmalała z 519 do 225 (w tym 48 Polaków). W 1906 r. Stanisław Lutosławski z Drozdowa utworzył dla uczestników strajku nową Szkołę Handlową, która poza budynkiem Gimnazjum istniała do 1918 roku. Do "Handlówki" w latach 1914-1916 uczęszczał przyszły kardynał, Stefan Wyszyński. Po wojnie szkołę przeniesiono do budynku gimnazjalnego i połączono z Gimnazjum. Wówczas szkoła zmieniła nazwę na Gimnazjum Męskie im. Tadeusza Kościuszki, a następnie na Państwowe Męskie Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki. Pierwszym dyrektorem Gimnazjum został Jan Hellmann. Odtąd w szkole rozwijało się harcerstwo, które wydawało dwa czasopisma "Czuwaj" i "Drużynę". Ponadto młodzież redagowała pisma szkolne: "Głos Ucznia", "Promień" i "U Progu". Szkołę prowadziła wysoko wykwalifikowana kadra pedagogiczna. Duży nacisk kładziono na wychowanie patriotyczne.

Gimnazjum i Liceum im. T. Kościuszki (1932-1948)

W 1932 roku po reformie oświaty w szkole obok Gimnazjum powstało 2-letnie liceum. Obie szkoły miały wspólnego dyrektora oraz kadrę pedagogiczną. W 1948 roku z powodu ponownej reformy zlikwidowano gimnazjum, a pozostawiono jedynie 4-letnie liceum.

• Gimnazjum i Liceum w okresie II wojny światowej (1939-1945) 17 września Łomża przeszła pod okupację sowiecką. W październiku NKWD aresztowało dyrektora Czajkowskiego oraz kilku innych przedstawicieli szkoły. W 1940 roku przerwano patriotyczna działalność harcerstwa, a najaktywniejszych aresztowano. Trzy osoby zostały skazane na karę śmierci, ale po odwołaniu karę złagodzono do 15 lat na Syberii. Więźniowie zostali odbici z aresztu 22 czerwca 1941 roku. Niebawem do Łomży weszli Niemcy. Szkoła rozpoczęła tajne nauczanie. Dyrektorem został historyk - prof. Czesław Lustych, a jego zastępcą polonista - dr Stanisława Osiecka. Po śmierci 9 maja 1945 roku dyrektora Lustycha w obozie Mauthausen, na dyrektora szkoły powołano dr Stanisławę Osiecką.

Liceum im. T. Kościuszki (1948-1998)

W latach 1948-1998 w Łomży na ul. Bernatowicza istniało Liceum Ogólnokształcące im. T. Kościuszki. Przez wiele lat było ono było jedynym liceum w Łomży. Kiedy w mieście zaczęły powstawać nowe licea, do nazwy dodano cyfrę rzymską I. Od roku 1978 dyrektorem szkoły był Zygmunt Zdanowicz.

Gimnazjum i Liceum im. T. Kościuszki (od 1999)

W 1999 roku weszła w życie nowa reforma oświaty rządu Jerzego Buzka. Przy I LO powstało Publiczne Gimnazjum nr 6 im. T. Kościuszki w Łomży. Składa się ono z 2 klas każdego rocznika po około 30 osób. W roku szkolnym 2005/06 stworzono 3 mniejsze klasy, ale okazało się to nieodpowiednią decyzją, ponieważ szkoła nie mogła pomieścić wszystkich uczniów. Szkoła została stworzona dla wybitnie zdolnej młodzieży i mieści się w tym samym budynku co liceum, pochodzącym z 1900 roku. Gimnazjum na czele z dyrektorem Zdanowiczem weszło do TST, którego współtwórcą był wyżej wymieniony łomżyński dyrektor. Od 1 wrześnie 2004 roku dyrektorem obu szkół jest mgr Jerzy Łuba.

Profesorowie

• św. Andrzej Bobola (1591-1657) – ksiądz jezuita, doradca rektora i dyrektor Kolegium Jezuitów (1638-1642), katolicki święty, patron Polski,
• Mikołaj Slaski (1614-1677) – ksiądz jezuita, dyrektor szkoły (1648-1649),
• Kazimierz Sikorski – profesor Łomżyńskiej Szkoły Pijarskiej; należał do powołanego przez KEN Towarzystwa Ksiąg Elementarnych, które przygotowywało podręczniki do szkół w całej Polsce; autor podręcznika do nauk chrześcijańskich pt. "Mowy Moralne",
• Ignacy Zaborowski (1754-1803) – profesor Łomżyńskiej Szkoły Pijarskiej, matematyk i geodeta, profesor geometrii; należał do TKE (patrz wyżej); uznawany za ojca geodezji; autor "Logarytmów dla szkół narodowych" (za ten podręcznik dostał najwyższą nagrodę – medal królewski "Merentibus"; autor podręcznika "Geometria powszechna",
• Józef Herman Osiński (1738-1802) – rektor Łomżyńskiej Szkoły Pijarskiej, uznawany za pierwszego w Polsce elektryka, hutnika, chemika i najwybitniejszego naukowca tamtych czasów; wykładał matematykę, fizykę, chemię i biologię,
• Franciszek Ksawery Dmochowski (1762-1808) – profesor Łomżyńskiej Szkoły Pijarskiej, poeta, krytyk literacki, tłumacz; należał do TKE; autor "Sztuki rymotwórczej",
• Alojzy Osiński (1770-1842) – profesor Łomżyńskiej Szkoły Pijarskiej, filolog i słownikarz; należał do Towarzystwa Ksiąg Elementarnych (TKE),
• Wincenty Jakubowski – profesor Łomżyńskiej Szkoły Pijarskiej, profesor fizyki i literatury,
• Patrycy Przeczyński – profesor Łomżyńskiej Szkoły Pijarskiej; odznaczony za działalność społeczną i patriotyczną medalem "Merentibus",
• Wojciech Szweykowski – uczeń, następnie profesor Łomżyńskiej Szkoły Pijarskiej, pierwszy rektor Uniwersytetu Warszawskiego,
• Adrian Krzyżanowski – uczeń, następnie profesor Łomżyńskiej Szkoły Pijarskiej oraz profesor Uniwersytetu Warszawskiego,
• Edward Czarnecki i Tadeusz Bukowski – profesorowi Łomżyńskiej Szkoły Pijarskiej, chemicy i fizycy; prowadzili badania laboratoryjne,
• Jerzy Szmidel – pierwszy dyrektor (wcześniej w szkołach łomżyńskich zwierzchnikiem był rektor) Gimnazjum Wojewódzkiego,
• Michał Olędzki – profesor Gimnazjum Gubernalnego, wykładowca języka polskiego,
• Jakub Ignacy Waga (1800-72) – profesor Gimnazjum Gubernalnego, przyrodnik, florysta; autor pracy "Flora polska",
• Karol Witte – rektor Gimnazjum Męskiego w latach 1862-64, następca Zacharowa,
• Czesław Lustych – profesor, dyrektor Gimnazjum i Liceum w okresie II wojny światowej,
• Stanisława Osiecka – doktor języka polskiego, wicedyrektor, a następnie dyrektor (od 1945) Gimnazjum i Liceum; jej imię nosi biblioteka w I LO w Łomży,
• Zygmunt Zdanowicz – wieloletni dyrektor I LO w Łomży, współtwórca TST, prezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej.

Znani absolwenci

• Wojciech Szweykowski (1773-1838) – pierwszy rektor Uniwersytetu Warszawskiego,
• Ignacy Daniłowicz (1788-1748) - prawnik, profesor Uniwersytetu Charkowskiego i Kijowskiego,
• Adrian Krzyżanowski (1788-1852) – profesor Uniwersytetu Warszawskiego,
• Szymon Konarski (1808-1839) – działacz niepodległościowy, radykalny demokrata, uczestnik powstania listopadowego,
• Ludwik Mierosławski (1814-1878) – pisarz, historyk wojskowości, działacz polityczny, generał, dowódca powstańczy,
• Adam Mierosławski (1815-1851) – brat Ludwika; marynarz, inżynier, uczestnik powstania listopadowego,
• Rafał Krajewski (1834-64) – architekt, działacz polityczny; referent w powstaniu styczniowym, Minister Spraw Wewnętrznych Rządu Narodowego Romualda Traugutta,
• Bohdan Winiarski (1884-1969) – prawnik, profesor Uniwersytetu Poznańskiego, sędzia i przewodniczący Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze, członek Polskiej Akademii Umiejętności,
• Adam Chętnik (1885-1967) – etnograf, muzealnik, działacz społeczny i polityczny; miłośnik i badacz kultury kurpiowskiej, autor książek poświęconych Kurpiom Puszczy Zielonej; członek Polskiej Akademii Umiejętności,
• prof. dr hab. Franciszek Piaścik (1902-2001) – architekt, dziekan Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej,
• kardynał Stefan Wyszyński (1901-1981) – arcybiskup metropolita warszawsko-gnieźnieński, kardynał, prymas Polski (zwany Prymasem Tysiąclecia),
• prof. dr hab. Zdzisław Wilhelmi (1921-2013) - żołnierz SZP, ZWZ, szef wywiadu Obwodu Łomżyńskiego AK i AKO, profesor doktor habilitowany nauk fizycznych, dyrektor Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej,
• prof. Edward Ciborowski – pierwszy prezes i założyciel Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej.

Inne postacie związane ze szkołą

• Jan Szembek (?-1731) – starosta łomżyński, kanclerz wielki koronny, fundator Kolegium Jezuickiego od 1725 roku,
• Ewa Leszczyńska-Szembek – żona Jana Szembeka, przejęła inicjatywę męża po jego śmierci.