Dzwonnica przy bazylice św. Jakuba i św. Agnieszki

Dzwonnica przy bazylice pod wezwaniem św. Jakuba i św. Agnieszki w Nysie – późnogotycka, monumentalna, czterokondygnacyjna wieża o charakterze włoskiej kampanili. Usytuowana w sąsiedztwie północno-zachodniego narożnika kościoła, w odległości około 20 metrów od niego. Jedna z nielicznych ocalałych średniowiecznych wolnostojących dzwonnic w Polsce. Zaliczana do najcenniejszych zabytków Nysy.

Dzwonnica przy bazylice pod wezwaniem św. Jakuba i św. Agnieszki w Nysie – późnogotycka, monumentalna, czterokondygnacyjna wieża o charakterze włoskiej kampanili. Usytuowana w sąsiedztwie północno-zachodniego narożnika kościoła, w odległości około 20 metrów od niego. Jedna z nielicznych ocalałych średniowiecznych wolnostojących dzwonnic w Polsce. Zaliczana do najcenniejszych zabytków Nysy.

Budynek

Budynek o wysokości 43 metrów, wzorowany częściowo na wieżach kościelnych katedry wrocławskiej. Został zbudowany na planie kwadratu, z cegły obłożonej kamienną wykładziną. Przy narożach silnie wzmocniony czterema parami wydatnych, uskokowych skarp.

Od strony południowo-zachodniej bryłę budynku urozmaica wielobocznie występująca wieżyczka z kamienną klatką schodową, sięgająca aż na taras dzwonnicy. Uwagę zwraca piękna dekoracja rzeźbiarska, dzieło nieznanych nam dzisiaj kamieniarzy.

Na zachodniej ścianie wmurowano płytę kamienną z datą „1512 r.”.

Dzwony

W latach 1512-1945 wnętrze dzwonnicy zabudowane było drewnianą konstrukcją nośną, na poszczególnych piętrach wisiały dzwony.

Święty Jakub

Największy spośród nich to odlany w Nysie w 1494 roku przez ludwisarza Bartłomieja Lindenradta Święty Jakub o masie 8200 kg, średnicy 225 cm, wydający dźwięki w tonacji B. To jeden z najstarszych zachowanych dzwonów Śląska, swymi rozmiarami niewiele ustępował największym dzwonom ówczesnej Europy. Dokonane przez rząd III Rzeszy rekwizycje w latach 1941-1942 sprawiły, że pozostał on w dzwonnicy jako jedyny do końca wojny. Uległ zniszczeniu w 1945 roku podczas pożaru (upadł z wysokości ponad 30 metrów, roztrzaskując się i topiąc). Z jego resztek w latach pięćdziesiątych XX wieku odlano dwa nowe dzwony.

Święta Anna

Drugim co do wielkości dzwonem była zawieszona na trzeciej kondygnacji Święta Anna o średnicy 1,57 metra, wykonana w 1518 roku, a w 1942 przeniesiona do Kolonii.

Inne większe dzwony przed rokiem 1945

• Matura (1545-1942)
• Dzwon zmarłych (1645-1942)
• Stara Matura (1646-1917)
• Święty Franciszek (1890-1917)
• Dzwon Jadwigi (1934-1942)
• Dzwon Chrystusa Króla (1934- 1942)
• Nowa Matura (1937-1942)

Święty Maciej

Święty Maciej wiszący obecnie w dzwonnicy należał do dzwonów nyskiej wieży ratuszowej, które spadły podczas pożaru. Został przetopiony, na nowo odlany, zrekonstruowano także znajdujące się na nim średniowieczne inskrypcje. Pozostawiono napis z pierwotną datą odlania - 1498.

Inne większe dzwony po roku 1945

• Ave Maria
• Święta Agnieszka
• Najświętsza Maryja Panna
• Anioł Stróż
• Święty Stanisław Kostka
• Święta Barbara
• Święty Franciszek Ksawery
• Święty Andrzej Bobola
• Święta Monika
• Święty Jacek
• Święty Józef
• Święty Stanisław Biskup

Stan obecny

Obecnie na czwartej kondygnacji znajduje się dziewięć dzwonów oraz zegar z kurantem, ufundowany w 2003 roku.

Historia

Budowę dzwonnicy rozpoczęto w 1474 roku w okresie panowania biskupa Rudolfa von Rüdesheim (1468-1482). Wstępne projekty zakładały wzniesienie budynku o wysokości 100-120 metrów. Budowniczym pierwszych dwóch kondygnacji był Mikołaj Hirz, mistrz budowlany sprowadzony prawdopodobnie z Nadrenii. Informują o tym zachowane tablice fundacyjne nad wejściem i pod głównym oknem dzwonnicy. Trzecią kondygnację ukończono w roku 1493 podczas rządów biskupa Jana IV Rotha (1482-1506). Budowa trwała nadal z przerwami aż do roku 1548, jednak nigdy nie została ukończona. W 1516 roku wzniesiono jeszcze czwartą kondygnację z fundacji kolejnego biskupa Jana Thurzo (1506-1520).

Nastąpiły jednak wówczas poważne trudności. Kryzys monetarno-gospodarczy spowodował niedobór funduszy na kontynuowanie inwestycji. Ponadto zmieniły się kanony estetyczne – gotyk ustępował miejsca architekturze renesansowej. Rozstrzygającym powodem zakończenia budowy była jednak niestabilność gruntu, znacznie większa niż pierwotnie przewidywano.Wieża zaczęła osiadać i niebezpiecznie się przechylać. W takiej sytuacji zdecydowano o zakończeniu prac i przykryto 43 metrową budowlę dachem, mimo że dzwonnica była trzykrotnie niższa niż planowano. Pierwotnych zamierzeń nigdy potem nie próbowano zrealizować.

Zgromadzone już materiały na piątą i szóstą kondygnację przeznaczono w połowie XVI wieku na budowę kamiennego mostu niedaleko Bramy Wrocławskiej. Ruiny filarów tego mostu można oglądać do dziś na rzece Nysie Kłodzkiej, pomiędzy mostem kolejowym a progiem wodnym przy kościele św. Elżbiety.

Dzwonnica od pięciu stuleci niemal nieprzerwanie pełni swą podstawową funkcję. Ponadto w XIX wieku istniało w niej obserwatorium astronomiczne.

Największym kataklizmem dla tego zabytku okazała się druga wojna światowa. Najpierw w latach 1941-1942 zarekwirowano wszystkie dzwony z wyjątkiem Świętego Jakuba, a potem i on uległ zniszczeniu w 1945 roku podczas walk o miasto.

W latach pięćdziesiątych następuje odbudowa wypalonego wnętrza dzwonnicy.Zrekonstruowano wówczas drewnianą więźbę i zawieszono na niej nowe dzwony.

Od 2009 roku systematycznie prowadzona jest renowacja elewacji, połączona z rekonstrukcją gotyckich zdobień.

Skarbiec św. Jakuba

Na pierwszych trzech kondygnacjach urządzono galerię z ekspozycją tzw. Skarbu św. Jakuba. W nowocześnie urządzonym wnętrzu stoją gabloty z cennymi zabytkowymi dziełami sztuki złotniczej. Zgromadzono tutaj unikatowe, odnalezione pod prezbiterium kościoła św. Jakuba i w piwnicy plebanii wyroby nyskich złotników, przede wszystkim wyroby artystyczne miejscowej sztuki sakralnej, a także ornaty, meble i inne eksponaty.

Zegar, krzyż i tablice pamiątkowe

Na zachodniej ścianie dzwonnicy znajdują się:

• zegar z kurantem i podświetleniem diodowym, umieszczony w 2003 roku
• krzyż i napisy „W krzyżu miłości nauka” oraz „W tym znaku zwyciężysz”
• tablica pamiątkowa dla upamiętnienia półwiecza od powołania Armii Krajowej i w hołdzie poległym żołnierzom tej formacji zbrojnej, uroczyście odsłonięta dnia 15 września 1991 r.
• tablica okolicznościowa w hołdzie pomordowanym rodakom wmurowana i odsłonięta dnia 30 listopada 2003 r. dla uczczenia sześćdziesiątej rocznicy masowych mordów Polaków na Wołyniu i Kresach Południowo-Wschodniej Polski przez UPA i OUN