Donżon w Lublinie

0

Wieża zamkowa (baszta, donżon) – lubelski zabytek sztuki romańskiej należący do kompleksu zamkowego i jedna z najstarszych budowli na Lubelszczyźnie.

Czytaj dalej

Wieża zamkowa (baszta, donżon) – lubelski zabytek sztuki romańskiej należący do kompleksu zamkowego i jedna z najstarszych budowli na Lubelszczyźnie.

Historia

Powstała prawdopodobnie pomiędzy końcem XIII wieku lub w XIV wieku, jako budowla obronno-mieszkalna (donżon). Stanowiła część grodu kasztelańskiego. Wzniesiona przy południowym zboczu wzgórza. Posiada trzy kondygnacje nadziemne (do XVIII wieku cztery). Grubość muru dochodzi do 3,4 m, wewnątrz którego biegnie spiralna klatka schodowa. Dolne partie muru wzniesione są z łamanego wapienia, natomiast wyższe partie oraz wnętrze zbudowano z cegły zarówno w wątku wendyjskim jak i gotyckim.

Zachował się w niej detal architektoniczny w postaci kolumienki z kapitelem podobnym do kostkowego w biforyjnym okienku usytuowanym w trzeciej kondygnacji od strony południowej (niewidoczny z zewnątrz).

Zamek Lubelski, obecnie siedziba Muzeum Lubelskiego ma długą i bogatą historię. Na wzgórzu na którym został posadowiony znaleziono ślady osadnictwa z okresu neolitu. Teren ten był zasiedlony od V i VII wieku. Włączenie istniejącego zespołu osad w obręb państwa pierwszych Piastów wiązało się ze spadkiem znaczenia osady na wzgórzu zamkowym, a miało miejsce w wiekach X-XII. Ranga miejsca wzrosła po powstaniu kasztelanii lubelskiej i archidiakonatu. Gród lubelski uzyskał wówczas specjalną rolę w administracyjno-terytorialnym podziale państwa i księstwa. Jedynym zachowanym elementem grodu jest cylindryczna wieża kamienno-ceglana. Lubelską wieżę jako budowlę można powiązać z warownymi domami obronnymi powstającymi na Zachodzie Europy. Charakteryzowały je fosy, obwałowania, a przede wszystkim wieże, które były jedynym ufortyfikowanym elementem, stanowiącym symbol władzy. Symbolika wieży podkreślała dominowanie nad okolicą, oznaczała wysokość pozycji społecznej mieszkańców oraz umożliwiała obserwację terenu. Lokalizacja lubelskiego donżonu odzwierciedla dawną topografię wzgórza zamkowego. Wieża została wzniesiona na granicy garbu położonego we wschodniej części wzniesienia. To umiejscowienie pozwala odczytać podział i funkcje lubelskiego ośrodka grodowego. W części wschodniej można sytuować gród-zamek,do którego należała zachowana wieża, a części zachodniej podgrodzie, ze zlokalizowanym tam cmentarzem i chatami pochodzącymi z XIII stulecia. Lubelski donżon wzbudzał zainteresowania badaczy-archeologów, historyków, historyków sztuki i architektury. Trudne jest precyzyjne wskazanie fundatora lubelskiego donżonu. Dokumenty pisane nie są na tyle bogate, by na ich podstawie pokusić się o wskazanie nawet czasu powstania wieży. Pomocne w określeniu jej czasu powstania były badania architektoniczne.

Z biegiem lat znaczenie obronne wieży lubelskiego grodu kasztelańskiego malało. Za panowania Kazimierza Wielkiego, któremu przypisywana jest budowa gotyckiego zamku w Lublinie, donżon mógł pełnić inne funkcje. Na zamku w Lublinie do około połowy XVII stulecia, czyli czasu zniszczenia zamku, w donżonie działało więzienie dla szlachty. W czasie badań architektonicznych wieży zamkowej odkryto na I piętrze wyryte, czy tez wyskrobane, na pięciu cegłach napisy. Powstały w początku XVII wieku w latach 1610 i 1612. Istnienie więzienia w wieży potwierdza zapis z inwentarza zamku lubelskiego z 1564 roku, jak też informacja z "Diariusza sejmu 1569 roku lubelskiego". Donżon był więzieniem do początku wieku XIX. W czasie okupacji hitlerowskiej {1939-1944} mieścił się tu jeden z najcięższych oddziałów więzienia, określany jako "baszta I,II,III". Podobnie było w latach 1944-1954, kiedy było tu więzienie komunistyczne. Po likwidacji więzienia władze komunistyczne postanowiły przekazać gmachy zamkowe na cele kultury.

W latach 2010-2012 Muzeum Lubelskie realizowało program unijny "Konserwacja najcenniejszych zabytków Lublina-Kaplicy Trójcy Świętej i zabudowy wzgórza zamkowego oraz Bramy Krakowskiej" w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego. W trakcie realizacji projektu o ogólnej wartości 14 milionów złotych w donżonie wykonano prace konserwatorskie, budowlane i adaptacyjne. Zewnętrzna elewacja kamienno-ceglana została gruntownie oczyszczona z nalotów, dokonano uzupełnienia i wymiany zdegradowanych partii lica muru i spoiw. Po zakończeniu prac elewację zabezpieczono środkami konserwatorskimi. Spiralna klatka schodowa, usytuowana w grubości murów, została przystosowana dla ruchu zwiedzających. We wnętrzu donżonu wykonano nową instalację elektryczną i odpowiednie dla zwiedzania, oświetlenie schodów oraz poszczególnych kondygnacji. Wykonano również nową stolarkę okienną i zabezpieczenie otworów przed ptakami i kunami domowymi siatką.

Architektura

Wieża posiada cztery kondygnacje, w tym piwniczną. Sklepienia pomieszczeń są kopulaste. Wejście do nich prowadzi z klatki schodowej. Na kondygnacjach występują trzy rodzaje otworów okiennych-wąskie, prostokątne z glifem do wewnątrz typu strzelniczego, prostokątne półcyrklaste z przewężeniem w środku grubości muru otwierające się glifem na zewnątrz i wewnątrz, a na obecnej trzeciej kondygnacji-biforyjny otwór okienny z kamienną kolumną. Badania odkryły też pierwotny otwór wejściowy na wysokości około 7 metrów ponad dzisiejszym poziomem dziedzińca. Cegła z której wzniesiono donżon-zastosowana od wysokości drugiej kondygnacji-jest położona w układzie wendyjskim. Jej wymiary wskazują na jednoczesność budowy wieży. Niższe piętra wymurowano z kamienia wapiennego, stosunkowo łatwo dostępnego w Lubelskiem zlepieńca z okolic Sulowa. Grubość murów donżonu w dolnej jego części przekracza 3,5 metra. Inspiracją dla budowniczych były budowle grodowe występujące m.in.w grodach niemieckich położonych nad Łabą-Magdeburgu i Halle. Lubelska budowla pełniła głównie rolę obronną. Wzmacniała i zabezpieczała dostęp do grodu kasztelańskiego. Przemawia za tym lokalizacja i możliwość dostępności do wałów za pomocą pomostów. Widoczne ślady reperacji murów wieży nie wykluczają, że wysokość donżonu była niegdyś inna. Przypuszcza się, że wieńczyły go drewniane hurdycje lub krenelaż. Lubelski donżon został wzniesiony w stylu romańskim i jest jedyną na terenie Lubelszczyzny budowlą tego stylu. Pewne niewielkie modyfikacje jej architektury miały być może miejsce za czasów Władysława Jagiełły. W okresie Królestwa Polskiego na starych fundamentach zamku rozpoczęto wznoszenie budynków przeznaczonych na wzorcowe więzienie oraz dokonano remontu wieży. W czasie budowy w latach 1824-1826 gmachu przeznaczonego na więzienie, wieża znalazła się w obrębie jego murów. Znacznie ją obniżono. Dawny hełm stożkowy został zamieniony dach płaski zakryty neogotyckim krenelażem oraz otrzymał wieżyczkę. Z tego okresu pochodzi wieńczący ją neogotycki krenelaż. Mury otynkowano "w stylu przypominającym rustykę". Obniżona i przebudowana w górnej części wieża stała się basztą. W latach 1958-1966 w donżonie były prowadzone prace konserwatorskie , w trakcie których odkryto wspomniane okno z kolumienką, kilka otworów strzelniczych oraz fragment kamiennych maswerków w wykroju trójliścia w otworach okiennych oraz napisy na pierwszym piętrze wieży, a po odbiciu tynków ukazał się romański wątek murów donżonu.

Turystyka

Donżon jest częścią Muzeum Lubelskiego. Od 24 lipca 2012 r. Baszta jest udostępniona do zwiedzania przez turystów indywidualnie i z przewodnikiem. Na wieży znajduje się taras widokowy, którego między innymi były kręcone panoramy miasta do serialu "Wszystko przed nami" i film angielski pt. "Aryjska Para". Ze względu na przeszłość więzienną budowli i na pamięć o więźniach w dolnej kondygnacji utworzono mauzoleum poświęcone martyrologii więźniów Zamku Lubelskiego. Na wyższych kondygnacjach oglądać będzie można zmodernizowaną w ramach projektu wystawę historyczną poświęconą więźniom Zamku, od czasów więzienia tu pierwszych bojowników o wolność i niepodległość Polski po Wiośnie Ludów, poprzez powstanie styczniowe 1863 r. drugą wojnę światową i lata 1944-1954. Na wyższym piętrze zaplanowano pokazanie materiałów, głównie zabytków archeologicznych, związanych z przeszłością wzgórza zamkowego. Odnowiony i dostępny dla zwiedzających donżon, cenny zabytek architektury romańskiej będzie z pewnością przyciągał turystów, badaczy i miłośników przeszłości. Łączny koszt prac remontowo-konserwatorskich przy donżonie w ramach projektu unijnego wynosi 1.308.187 zł. Wieża wraz z tarasem widokowym jest dostępna dla zwiedzających od 24 lipca 2012 r. Ceny biletów: Normalny 6,50 zł, ulgowy 4,00 zł.


Donżon w Lublinie - to miejsce nie posiada jeszcze przewodnika. Jeśli znasz to miejsce, to tutaj możesz napisać przewodnik.