Bazylika kolegiacka Ducha Świętego

Bazylika pw. Ducha Świętego - bazylika kolegiacka w Przeworsku, dawny kościół i klasztor Bożogrobców.

Kościół został wybudowany w latach 1430-1473, na wzgórzu w południowo-wschodniej części miasta. Kościół Bożogrobców w Przeworsku jest jednym z najcenniejszych zabytków architektury średniowiecza w Polsce.

Bazylika pw. Ducha Świętego - bazylika kolegiacka w Przeworsku, dawny kościół i klasztor Bożogrobców.

Kościół został wybudowany w latach 1430-1473, na wzgórzu w południowo-wschodniej części miasta. Kościół Bożogrobców w Przeworsku jest jednym z najcenniejszych zabytków architektury średniowiecza w Polsce.

Historia powstania parafii

Parafia została erygowana 28 kwietnia 1393 roku przy istniejącym na tzw. Małym Rynku kościółka św. Katarzyny. W tych czasach bp Maciej Janina do Leżajska i Przeworska wprowadził kanoników regularnych św. Grobu. W roku następnym Jan z Tarnowa przekazał kościół św. Katarzyny bożogrobcom. Pomysł powierzenia im parafii w Przeworsku wyszedł niewątpliwie od biskupa lubuskiego, gdyż biskupi lubuscy rościli sobie prawa do tych terenów. Tarnowski przekazał zakonnikom także tereny tzw. Kniaziego Grodziszcza (zapewne siedziby ruskiej wołosti) pod budowę klasztoru św. Ducha. Ponieważ kościółek św. Katarzyny okazał się zbyt mały na potrzeby duszpasterskie, w roku 1430 ówczesny właściciel miasta Rafał z Tarnowa i Jarosławia oraz jego syn Rafał Jarosławski z Przeworska kasztelan sandomierski i marszałek Królestwa Polskiego podjęli budowę nowego kościoła na terenie Kniaziego Grodziszcza.

Historia kościoła

Budowa kościoła trwała w latach 1430-1473. Nadzorowali ją prepozyci Dominik, Jan i Mikołaj. W latach 1473-1516 wybudowano budynek parafialny. Parafia od początku była hojnie obdarowywana okolicznymi wsiami. Klasztorowi podlegały kaplice w sąsiednich wsiach: Studzian i Rozbórz. Tarnowscy jako fundatorzy otrzymali też prawo wybierania spośród bożogrobców prepozyta. Klasztor z kościołem miały charakter obronny. Już w 1502 roku wzniesiono tu basztę a w 1640 roku cały zespół otoczono murami. Dach świątyni pokryto w XVII wieku dachówką, w 1845 roku obniżono i dano pokrycie z blachy. W 1785 roku wieża otrzymała pokrycie miedziane. W 1742 roku dobudowano arkadowy krużganek łączący klasztor z kościołem.

Bożogrobcy w Przeworsku

Z dużą dozą prawdopodobieństwa można przyjąć, że bożogrobcy prowadzili w Przeworsku szpital pod wezwaniem św. Ducha. Istnienie jego potwierdza kilka źródeł m.in dokument Rafała z Jarosławia z 1460 roku miał zawierać nadania dla już istniejącego szpitala. Stopniowo na przestrzeni lat konwent przeworskich bożogrobców liczebnie się powiększał. Na początku w 1394 roku był tu tylko prepozyt i jeden brat, w 1471 było co najmniej czterech braci a W latach 1585 i 1587 na mocy postanowień kapituły zakonu bożogrobców podzielono zakon w Polsce na cztery prowincje w tym ruską z ośrodkiem w Przeworsku, co świadczyło o dużej randze domu przeworskiego. W skład prowincji wchodziły parafie w Leżajsku, Giedlarowej, Rudołowicach, Tuligłowach, Urzejowicach i Gniewczynie. Pierwszym prepozytem parafii był niejaki Bartłomiej z Mazowsza, a wikarym brat Priskan. Do kasaty bożogrobców w 1819 roku w Przeworsku służbę bożą pełniło 34 prepozytów w tym ostatni Kasper Mizerski, który jeszcze do 1846 roku pełnił funkcję proboszcza parafii. W ciągu istnienia placówki bożogrobców w Przeworsku działali tu wikariusze, penitencjarze, zakładano różne stowarzyszenia czy bractwa. Bożogrobcy w czasie swojego pobytu w mieście prowadzili szkołę parafialna.

Wnętrze

Wystrój wnętrza kościoła zmieniał się na przestrzeni wieków i obecnie posiada dominujące cechy baroku głównie za sprawą głównego ołtarza zbudowanego w toskańskiej odmianie tego stylu (1693). Znajdują sie tu relikwie świętych: Marcina, Benedykta, Sewery, Maurycjusza, Pawła, a w XVIII wieku umieszczono tu relikwie krzyża świętego. Z licznych obrazów znajdujących się wewnątrz świątyni na uwagę zasługuje gotyckie epitafium Rafała Tarnowskiego z rodziną polecane przez archanioła Rafała i św. Elżbietę (z lat 1491-1496). W prezbiterium świątyni znajdują się płyty nagrobne z piaskowca z podobiznami fundatorów kościoła - Tarnowskich, m.in. Rafała Tarnowskiego (zm. w 1441 r.), które kryją wejście do krypt.

Kaplica Grobu Pańskiego

Najważniejszą częścią zabudowań nieodłącznie związaną z kultem Grobu Pańskiego w Jerozolimie, przy którym ustanowiono bożogrobców, jest wzniesiona w latach 1692-1727 kaplica Grobu Bożego, przy której prace prowadzili m.in. M. Stawiński, F.Chodowicz. P. Gogoliński. Kaplica jest wierna kopią kaplicy Grobu Chrystusa w Jerozolimie, posiada także relikwie skały z Grobu Jerozolimskiego.