Bazylika Wniebowzięcia NMP

Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Rzeszowie to zarazem kościół parafialny pod tym samym wezwaniem, jak i Sanktuarium Matki Bożej Rzeszowskiej. Świątynia znajduje się w ścisłym centrum miasta w Śródmieściu na skraju rzeszowskiej starówki. Przylega do niego bezpośrednio dom zakonny oo. bernardynów. Całe założenie chronione prawem, posiada status zabytku (nr rej. 37 z 18.10.1949 r.).

Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Rzeszowie to zarazem kościół parafialny pod tym samym wezwaniem, jak i Sanktuarium Matki Bożej Rzeszowskiej. Świątynia znajduje się w ścisłym centrum miasta w Śródmieściu na skraju rzeszowskiej starówki. Przylega do niego bezpośrednio dom zakonny oo. bernardynów. Całe założenie chronione prawem, posiada status zabytku (nr rej. 37 z 18.10.1949 r.).

Historia

Objawienia

Wedle tych przekazów na północ od ówczesnego Rzeszowa, na terenie owocowych sadów miało dojść do objawienia się Matki Boskiej ubogiem mieszczaninowi Jakóbowi Ado (lub też Dado, jak twierdził J. Pęckowski, "Dziejach miasta Rzeszowa do końca XVIII w."). To lokalne podanie miało również tłumaczyć pojawienie się cudowne pojawienie się figury Madonny z Dzieciątkiem, wykonanej z gruszy. Niezwykłą uwagę trzeba zwrócić na realia panujące w tamtym czasie, Rzeszów, był miastem małym, typowo handlowym, a początek XVI wieku, to czas zastoju gospodarczego terenów Rusi i Sandomierszczyzny, która była nękana najazdami tatarskimi. W świetle takich wydarzeń nie dziwi, więc, że ludzie zdecydowali wybudować się jako wotum małą drewnianą kapliczkę, a następnie, w latach 1531 – 1536 niewielki drewniany kościółek, który stał się "domem" dla cudownej figury. Służył on mieszkańcom miasta i okolic aż do początków kolejnego stulecia.

Fundacja

W początkach wieku XVII, gdy nowym panem włości rzeszowskiej został kasztelan sandomierski Mikołaj Spytek Ligęza, zdecydował on o wzniesieniu nowego kościoła. Do prac budowlanych przystąpiono najprawdopodobniej między rokiem 1610, a 1624, kasztelańscy architekci, sprowadzeni najprawdopodobniej z Lipska zdecydowali się na wzniesienie konstrukcji, która miała pełnić role zarówno rodowego mauzoleum Ligęzów, jak i budowli obronnej (sprzyjały ku temu warunki przyrodnicze, kościół stanął na niewielkim pagórku, pośród podmokłych gleb, w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki Mikośki). Budynek, podobnie jak, np.: Mała Synagoga, czy nowy zamek wszedł w skład nowego systemu fortyfikacyjnego miasta. To również Ligęza sprowadził do Rzeszowa braci bernardynów i powierzył im w opiekę nowo powstały kościół.

Głównym celem bernardynów sprowadzonych na wschód Rzeczypospolitej było nawracanie na katolicyzm prawosławnych mieszkańców tych terenów oraz odnawianie życia religijnego lokalnej ludności. Do najważniejszych sanktuariów maryjnych w regionie (prowincja ruska), prowadzonych przez ten zakon należały Leżajsk, Radecznica, czy nawet Lwów. Interesujący jest również fakt, jako, że na ok. 170 ośrodków bernardyńskich w Polsce, aż 50 poświęcone było kultowi maryjnemu, min. rzeszowski właśnie. Ale oprócz tego kościół rzeszowski wyróżniał fakt, że było to również sanktuarium pasyjne.

Wiek: XVII i XVIII

25 marca 1629 doszło do uroczystości przekazania klasztoru bernardynom. Udział w niej wzięli M. S. Ligęza wraz z żoną Zofią de domo Rzeszowską, prowincja ks. Michał Heller i 3 braci, którzy na stałe zamieszkali w Rzeszowie. Wkrótce klasztor rozbudowano i sprowadzono więcej zakonników. W 1637 roku umiera Ligęza, wedle swojego życzenia, jego szczątki złożono pod progiem kościoła. Dalszy protektorat nad klasztorem sprawuje jego córka – Konstancja i zięć – Jerzy Sebastian Lubomirski. W miarę upływu czasu, wśród lokalnej społeczności rzeszowski ośrodek kultu zasłynął jako miejsce cudów. Wedle zapisków klasztornych cudów mieli doświadczyć Lubomirscy (Jerzy, który został ocalony od śmierci przez postrzał i Teodor, który jako dziecko zachorował bardzo ciężko). Wówczas to, w geście wdzięczności, przedstawiciele tego rodu książęcego zaczęli starać się o koronację cudownej figury. Zgody na koronację udzielił papież Benedykt XIV, a dokonał jej 8 września 1763 roku (już za pontyfikatu Klemensa XIII) metropolita lwowski – Wacław Hieronim Sierakowski, korony ufundował Jerzy Ignacy Lubomirski.

Zabór austriacki

W 1787 w okresie rozbiorów władze wydały rozkaz kasacji jednego z rzeszowskich zakonów żebraczych, biskup przemyski – Józef Sebastian Pelczar podjął decyzje o oddaniu budynków reformackich, motywując swą decyzję tym, że bernardyni są "bardziej przydatni miastu". Niemal od początku swojej bytności w mieście bernardyni prowadzili jadłodajnię dla ubogich, dom gościnny dla pielgrzymów i uprawiali ok. 15 ha ziemi. Handlowali również sadzonkami owoców, warzyw i kwiatów. W 1863 obchody stulecia koronacji wizerunku Matki Boskiej zgromadziły 100 tys. wiernych, głównie z Galicji. Niestety w trzy lata później korony skradziono. W 1896 dokonano rekoronacji, która zgromadziła z kolei 60 tys. wiernych, tym razem dokonał jej metropolita wileńskiKarol Hryniewiecki. W 1913 roku obchodzono 400. rocznicę objawień.

Architektura

Kościół OO. Bernardynów w Rzeszowie (fot. 1-4) został wybudowany w latach 1610-1629. Fundator - Mikołaj Spytek Ligęza jako wielki czciciel Matki Najświętszej w dokumencie fundacyjnym z 25 marca 1610 roku napisał: "na cześć i chwałę Jego świętą i najświętszej Błogosławionej Pannie Maryi Patronce mojej ofiaruję". Budowla w warstwie architektoniczno - artystycznej prezentuje harmonijne nawarstwienie dwóch dojrzałych stylów - renesansu i wczesnego baroku oraz bardzo bogate dekoracje charakterystyczne dla plastyki rokoka

Kaplice

Wystrój kaplicy, w której umieszczona jest figura Maryi z Dzieciątkiem, pochodzi z I poł. XVIII wieku. Fundatorem tego miejsca był Jerzy Ignacy Lubomirski. Figura znajduje się w centralnym punkcie barokowego ołtarza wykonanego z drewna i pokrytego złoceniami. Po bokach, na obrazach mających kształt medalionów zostały przedstawione sceny z życia Matki Bożej (zwiastowanie, nawiedzenie św. Elżbiety, narodzenie Chrystusa, ofiarowanie w świątyni, oraz wniebowzięcie Maryi). Ołtarz został zwieńczony owalnym obrazem przedstawiającym Matkę Bożą Niepokalaną. Podtrzymują go dwa anioły, a nad nim unosi się Duch Święty i Bóg Ojciec. Na ścianach kaplicy umieszczono obrazy wotywne przedstawiające łaski otrzymane za przyczyną Matki Bożej Rzeszowskiej.

Prezbiterium

W prezbiterium Na szczególną uwagę zasługują, przypisywane Sebastianowi Sali, pomniki grobowe członków rodu Ligęzów, pochodzące sprzed 1637 r., które tworzą mauzoleum rodowe. Te, naturalnej wielkości rzeźby przedstawiają osiem najwybitniejszych postaci rodu w postawie orantów. Figury zostały wykonane z alabastru i wkomponowane w północną i południową ścianę prezbiterium. Każda postać jest zwrócona w kierunku ołtarza. Siedem z nich ubranych jest w stroje rycerskie, a postać biskupa - w strój pontyfikalny. Nie sposób nie wspomnieć, że jest to najliczniejszy w Europie zbiór orantów wykonanych w alabastrze. Poniżej wnęk pomnikowych zostały wbudowane marmurowe tablice z tekstami o charakterze nekrologów. Na ścianie północnej zobaczymy Mikołaja Ligęzę, ojca fundatora, kasztelana wiślickiego; Zygmunta Ligęzę, cześnika wielkiego koronnego; Stanisława Ligęzę, kasztelana żarnowieckiego i starostę lubaczewskiego, a także fundatora kościoła - Mikołaja Ligęzę z Borku. Ściana południowa prezbiterium przedstawia Hermolusa Ligęzę, podskarbiego wielkiego koronnego; Jana Ligęzę, wojewodę łęczyckiego, Feliksa Ligęzę, arcybiskupa lwowskiego, a także - prawdopodobnie - Jana Ligęzę, syna Jana wojewody łęczyckiego.

Prezbiterium kościoła zajmują zakonne stalle umieszczone przy ścianach po lewej i prawej stronie. Wykonano je z drewna dębowego wg projektu Zygmunta Hendla z Krakowa. Stalle składają się z siedmiu siedzisk obudowanych skrzyniowo, z wysokimi zapleckami i wąskim baldachimem. Całość jest bogato rzeźbiona. Motywy dekoracyjne nawiązują do baroku i regencji.

W prezbiterium ustawiono również drewnianą chrzcielnicę o barokowych cechach formalnych charakterystycznych dla XVII w. Posiada ona formę kielicha z pokrywą zwieńczoną ornamentem złożonym z liści akantu i odwróconej szyszki.