Baszta Mostowa

Baszta Mostowa w Warszawie - budynek mieszczący się przy ulicy Boleść 2, wzniesiony przez Annę Jagiellonkę pod koniec XVI wieku. W latach 1580 - 1632 służył jako brama wjazdowa na most króla Zygmunta Augusta. Dziś mieści się tam Stołeczne Centrum Edukacji Kulturalnej i teatr Stara ProchOFFnia.

Baszta Mostowa w Warszawie - budynek mieszczący się przy ulicy Boleść 2, wzniesiony przez Annę Jagiellonkę pod koniec XVI wieku. W latach 1580 - 1632 służył jako brama wjazdowa na most króla Zygmunta Augusta. Dziś mieści się tam Stołeczne Centrum Edukacji Kulturalnej i teatr Stara ProchOFFnia.

Historia

W 1558 roku król Zygmunt August zarządził budowę mostu, którego budowę rozpoczęto w 1568 roku, a oddano do użytku w 1573. Zaczynał się on u zbiegu współczesnych ulic Mostowej, Bugaj, Rybaki, ponieważ wtedy Wisła płynęła tuż pod wzgórzem warszawskim W 1576 roku most został uszkodzony przez wody rzeki i wówczas król Stefan Batory nakazał jego naprawę. Zagrożeniem dla mostu był również ogień, bowiem brzeg warszawski u wylotu mostu był gęsto zabudowany drewnianymi domami. Temu niebezpieczeństwu postanowiła zaradzić Anna Jagiellonka - siostra Zygmunta Augusta i żona Stefana Batorego.

Z jej inicjatywy wywłaszczono najbliższe domy i w 1580 roku rozpoczęto, a w rok później ukończono, budowę czworokątnej, wysokiej na trzy piętra wieży, z wielką na przestrzał bramą i dwoma oknami - strzelnicami nad nią. Baszta ta zwana mostową pełniła dwa zadania: chroniła most przed pożarem i uzupełniała obwarowanie Starej Warszawy. Na tej budowli została umieszczona płyta żelazna z orłem polskim i z literą „A” z łacińskim napisem, który w przekładzie historyka, Tadeusza Korzona brzmiał:

Aby mostu stałego, zaczętego wspaniałym nakładem i cudną sztuką przez Zygmunta Augusta Króla Brata, a po Jego śmierci przez Nią podobną robotą dokończonego, nie ogarnął kiedyś nagły pożar od źle strzeżonych w sąsiedztwie domostw przedmieszczańskich i ogarnionego nie obrócił niespodziewanie w perzynę, Anna Jagiellonka, Królowa Polski, Wielkich Królów małżonka, siostra, córa, kazała obwarować to przedmurze najbezpieczniejszym ogrodzeniem ceglanym, wyprowadzonym od fundamentów Roku Chrystusa Boga naszego 1582.

W latach 1603 – 1643 występowały coraz większe powodzie, niszcząc doszczętnie most. Sprawiło to, że baszta mostowa stała się bezużyteczna. Król Władysław IV przerobił ją na prochownie. Przebudową zajął się „armatni koronny” (naczelnik artylerii) Krzysztof Arciszewski. Prace trwały od lipca 1648 roku do marca 1649 roku i kosztowały 7000 zł polskich ( na podstawie dokumentów złożonych do sejmiku). Powstała budowla na planie wydłużonego ośmiokąta, a po zamurowaniu wielkiej bramy przybrała postać kaplicy w stylu Odrodzenia. Roboty murarskie prowadził Filip Męcina, drzwi, kraty i haki wykuł ślusarz królewski Wawrzyniec Refus, a kamienne obramowanie wyrzeźbił Włoch Hieronim Davin. Wieżę opasywała palisada, a następnie mur i rów z wodą. Brama wjazdowa z mostkiem prowadziła od ulicy Mostowej. Prochownią była przez 120 lat. W tym czasie na sąsiednich ulicach pobudowano kamienice i spichlerze. Skład prochu zagrażał mieszkańcom miasta. Za panowania króla Stanisława Poniatowskiego, kiedy naczelnikiem artylerii koronnej został Alojzy Bruehl, wybudowano nową prochownię, a starą oddano na użytek marszałka koronnego Stanisława Lubomirskiego. Ten przekształcił budowlę w więzienie dla skazanych przez swój sąd i nazwał „Domem Kary”. W 1769 roku marszałek dobudował piętrową kamienicę od strony ulicy Mostowej zakończoną dwupiętrową fasadą w stylu klasycystycznym z attyką. Nad drzwiami umieścił marmurową płytę z łacińskim napisem, który w tłumaczeniu na język polski brzmiał:

„Za panowania Stanisława Augusta budowlę starą i szczupłą, upadku bliską, Stanisław Lubomirski, marszałek wielki koronny, gwoli poprawie obyczajów pospólstwa, nakładem rządowym w tej postaci naprawił, rozszerzył i ozdobił w r. P. 1769”. Pomiędzy gzymsami był umieszczony napis: „Na poprawę złych miejsce od sądu wyznaczone”.

Ulicy nadano urzędową nazwę „Poprawa”, a lud warszawski zamienił ją na „Boleść” Dom Poprawy stał się również składem rzeczy odebranych złodziejom. Po upadku Rzeczypospolitej od strony Wisły dobudowano skrzydło, a kamienicę z jednopiętrowej przerobiono na dwupiętrową.

Za czasów Królestwa Kongresowego mieścił się tam dom badań, zwany więzieniem inkwizycyjnym, które w 1833 roku przeniesiono do arsenału, a następnie na Pawiak. „Starą Prochownię” rząd sprzedał Józefowi Wilsonowi jako nieruchomość. Aż do czasu II wojny światowej pełniła ona rolę kamienicy czynszowej, kilkakrotnie zmieniając właściciela.

W czasie powstania Warszawskiego od 8 do 28 sierpnia 1944 roku stanowiła bastion obrony Starego Miasta od strony Wisły. W trakcie walk została doszczętnie zburzona.

W 1967 roku ukończono odbudowę Starej Prochowni włączając ją funkcjonalnie do siedziby Państwowego Zespołu Ognisk Wychowawczych. W 1972 roku powstała tam Warszawska Galeria Sztuki Dziecka i teatr Stara ProchOFFnia założony przez Wojciecha Siemiona.

Współczesność

Obecnie w obiekcie tym mieszczą się: Stołeczne Centrum Edukacji Kulturalnej im. Komisji Edukacji Narodowej i scena Stara ProchOFFnia. Oblicze Artystyczne Starej ProchOFFni kształtują: Teatr Konsekwentny, Unia - Teatr Niemożliwy i Fundacja Scena Współczesna. Na scenie Starej ProchOFFni, co rok odbywają się: Ogólnopolski Przegląd Monodramu Współczesnego; Przegląd Młodzieżowych Zespołów Teatralnych "Melpomena w szkolnej ławce". Stale działają dwie sceny teatralne i galeria "Stara Prochownia".